Η πορτογαλική αναταραχή αποκάλυψε τρύπες στο «ευρωπαϊκό σχέδιο» και υποβάθμισε αναγκαστικά το πέρασμα των επιτηρητών από την Αθήνα
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Banco Espirito Santo. Τράπεζα του Αγίου Πνεύματος. Αυτό είναι το όνομα της πορτογαλικής τράπεζας που προκάλεσε τον μικρό σεισμό στις ευρωπαϊκές αγορές ομολόγων και μετοχών για δυο μέρες, εγείροντας νέες αμφιβολίες για το κατά πόσο η κατάσταση στην Eυρωζώνη εμφανίζει, πράγματι, σχετική σταθεροποίηση. Το «Άγιο Πνεύμα» συνόδευε πάντα τις καθολικές, αποικιοκρατικές χώρες της Ευρώπης στις αιματηρές εξορμήσεις τους στην Αφρική ή στην Ασία, τους προηγούμενους αιώνες. Κι απ’ αυτές τις εξορμήσεις έλκει την καταγωγή της κι η πορτογαλική τράπεζα που προ ημερών χρεοκόπησε μερικώς.
Το ταραγμένο φτερούγισμα του «Αγίου Πνεύματος» προκάλεσε ανομολόγητη ταραχή και στα υπόλοιπα μέλη της «Αγίας Τριάδας» της Eυρωζώνης. Στην ΕΚΤ, τον «ανεξάρτητο» θεματοφύλακα της χρηματοπιστωτικής χούντας, και στην πολιτική νομενκλατούρα της Ε.Ε. Παρ’ ότι καταγράφηκαν μετρήσιμες εξελίξεις στις αγορές (ανέβηκαν οι αποδόσεις των ομολόγων του ευρωπαϊκού Nότου, το spread του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου ξεπέρασε τις 500 μονάδες βάσης, που αντιστοιχεί σε ένα επιτόκιο 6,5% και η δεύτερη ελληνική έξοδος στις αγορές κατέληξε σε ψυχρολουσία) οι «ονειροκρίτες» της διεθνούς οικονομίας έσπευσαν να μετριάσουν τις εντυπώσεις. Η Goldman Sachs διαβεβαιώνει ότι οι πορτογαλικές τράπεζες επ’ ουδενί αποτελούν συστημικό κίνδυνο για την Eυρωζώνη, το Bloomberg τεκμηριώνει ότι δεν υπήρξε κανένας πανικός στις αγορές ομολόγων της ευρω-περιφέρειας κι οι Eυρωπαίοι αξιωματούχοι γεμάτοι ψυχραιμία διαρρέουν ότι «άλλο είναι το 2012 κι άλλο το 2014».
Ρήγματα στην υγειονομική ζώνη
Εν μέρει έχουν δίκιο. Με βασικά οχυρωματικά υλικά τον ελληνικό ερειπιώνα και τα success stories της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας και της Ισπανίας, η Eυρωζώνη έχει φτιάξει μια υγειονομική ζώνη, η οποία από τον περασμένο μήνα ενισχύθηκε και από το πολυαναμενόμενο «μπαζούκα» του Ντράγκι. Ωστόσο, αυτή η υγειονομική ζώνη αποδεικνύεται ανεπαρκής, εκτεθειμένη σε ασύμμετρες απειλές που εκπορεύονται από το πολυσχιδές χρηματοπιστωτικό σύστημα, ή σε πολιτικούς και γεωπολιτικούς κινδύνους.
Ταυτόχρονα, δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί η νέα ισορροπία που αναζητείται στην Eυρωζώνη ανάμεσα στη δημοσιονομική «αρετή» (η περίφημη ευελιξία στους στόχους για έλλειμμα και χρέος) και στην «αναπτυξιακή στροφή» που επιθυμούν διακαώς η γαλλική και η ιταλική ηγεσία, με την έμμεση υποστήριξη και της ΕΚΤ. Το θεσμικό πλαίσιο για την τραπεζική ένωση, κομμένο και ραμμένο στις γερμανικές ανάγκες, είναι έτοιμο. Η γερμανική ηγεσία, μάλιστα, σε μια επίδειξη κοινοτικής πειθαρχίας, έσπευσε αυτή την εβδομάδα να ετοιμάσει όλα τα νομοσχέδια που ενσωματώνουν στο Γερμανικό Δίκαιο τους κανόνες της τραπεζικής ένωσης. Αλλά, στην πραγματικότητα, αυτή η ένωση είναι ακόμη πουκάμισο αδειανό, αφού το ταμείο της είναι άδειο. Κι αυτός ο μικρός πορτογαλικός κλυδωνισμός το υπενθύμισε.
Διευθυντήριο «μεταρρυθμίσεων»
Μια πιο προσεκτική ανάγνωση όσων δημόσια διατυπώνονται από τις κεφαλές της Ευρωζώνης καταδεικνύει ότι πολλά από τα θεσμικά εργαλεία που έχουν επινοήσει τα τελευταία χρόνια δεν τα έχουμε δει ακόμη στην τελική τους εκδοχή. Ο υποψήφιος για την προεδρία της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, κατά την «ανάκριση» στην οποία υποβλήθηκε από τις πολιτικές ομάδες του Ευρωκοινοβουλίου, έθεσε ξανά το θέμα της αντικατάστασης της τρόικας από έναν «πιο ευρωπαϊκό», «με μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμοποίηση» θεσμό που θα υποδεικνύει στα κράτη τις αναγκαίες «μεταρρυθμίσεις». Συμπληρώνοντας τον Γιούνκερ, σε ένα άλλο δημόσιο βήμα, ο Μάριο Ντράγκι της ΕΚΤ έβαλε την ιδέα ενός ευρωπαϊκού «διευθυντηρίου μεταρρυθμίσεων», δηλαδή ενός μηχανισμού που θα επιβάλλει σε κοινοτικό επίπεδο τις αναγκαίες «διαρθρωτικές αλλαγές».
Αυτό είναι ένα βήμα που προχωράει το θέμα της κατάλυσης της κρατικής κυριαρχίας πολύ πέρα από την επιτήρηση που προβλέπει το Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Και ο Μάριο Ντράγκι, ο άρχων του ευρώ, έχει την ισχύ να επιβάλει τις εισηγήσεις του, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία. Τον Οκτώβριο αναμένονται τα πανευρωπαϊκά stress tests των τραπεζών, εκεί θα αποφασιστεί η τύχη εκατοντάδων τραπεζών, εκεί θα καθοριστεί και πώς θα κατανεμηθεί το «υπερόπλο» ρευστότητας του 1 τρισ. ευρώ που -υποτίθεται- ότι διαθέτει, εκεί ίσως αποδειχθεί ότι το 2014 ή το 2015 θα έρθει η ώρα του bail in στη διάσωση των τραπεζών, κατ’ αρχάς για μετόχους και πιστωτές, αργότερα ακόμη και για καταθέτες.
Η ατυχής δεύτερη έξοδος
Στο τοπίο της πανευρωπαϊκής ρευστότητας προκαλεί απορία και γέλιο η ψυχραιμία την οποία προσπαθεί να εκπέμψει η συγκυβέρνηση και η εγχώρια ολιγαρχία. «Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι εξαιρετικά ισχυρό, δεν έχουμε ανάγκη νέας ανακεφαλαιοποίησης», δήλωνε την περασμένη Δευτέρα ο νέος «εθνικός τραπεζίτης» Μ. Σάλλας, προεξοφλώντας μάλιστα την επιτυχή δεύτερη ελληνική έξοδο στις αγορές. Υποθέτουμε ότι και αυτός και οι συνάδελφοί του θα έχουν αλλάξει γνώμη μετά την πορτογαλική ψυχρολουσία της Πέμπτης. Και βελτίωση του επιτοκίου δεν πέτυχε για το νέο τριετές ομόλογο η κυβέρνηση, και υποχρεώθηκε να «μαζέψει» τα μισά από τα 3 δισ. που ζητούσε. Κι αυτά, υποθέτουμε, θα κατέληξαν κυρίως στα χαρτοφυλάκια ελληνικών τραπεζών (την… εθνική ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενες).
Μια τρόικα… περιστέρι
Η κυβέρνηση, ούτε λίγο-ούτε πολύ, έκανε γαργάρα την όλη εξέλιξη. Είχε και την εύκολη δικαιολογία ότι η αποτυχία της νέας έκδοσης ομολόγου οφειλόταν σε «εξωγενή αίτια» (τότε, γιατί δεν την ματαίωσαν;). Ταυτόχρονα, όμως, βολεύτηκε στην ιδιόμορφη συγκυρία που ευνόησε μια πολιτική υποβάθμιση της «επιθεώρησης» από την τρόικα, που ξεκίνησε την Πέμπτη. Λίγο η αναταραχή από το πορτογαλικό «Άγιο Πνεύμα», λίγο το γεγονός ότι η μισή (και πλέον) καρδιά του Τόμσεν βρίσκεται στην Ουκρανία, λίγο το κλίμα εκκρεμότητας που επικρατεί σε όλη την Ε.Ε. ενόψει εκλογής Γιούνκερ, διαμόρφωσης της σύνθεσης της Κομισιόν, τραπεζικών stress tests, λίγο και η θερινή ραστώνη, όλα φαίνεται να συντείνουν σε μια διερευνητική και μόνο επίσκεψη της τρόικας.
Τα πολιτικά ακανθώδη ζητήματα του υπουργείου Εργασίας (ομαδικές απολύσεις, συνδικαλιστικός νόμος, ασφαλιστικό) μετατέθηκαν για την αξιολόγηση του φθινοπώρου. Η τρόικα «πάγωσε» τον υπουργό Οικονομικών σε οποιοδήποτε σχεδιασμό περί φοροελαφρύνσεων, αλλά δεν απαγόρευσε κιόλας στον Ευάγγελο Βενιζέλο να φλυαρεί όσο θέλει για το σχετικό «στρατηγικό σχέδιο» της κυβέρνησης. Οι εκπρόσωποι των δανειστών έβαλαν στην ατζέντα και το θέμα των κόκκινων δανείων των τραπεζών, αλλά δεν απαίτησαν λύση εδώ και τώρα, αφού γνωρίζουν ότι πολλά θα κριθούν από τα stress tests του φθινοπώρου.
Εν ολίγοις, η τρόικα έχει τους λόγους της να εμφανιστεί εν είδει περιστεράς και όχι ιέρακος σ’ αυτό το πέρασμα από την Αθήνα. Το φθινόπωρο αποκλείεται τα πράγματα να είναι τα ίδια.
