Οι Podemos μαζί με την Ε.Α. μπορούν να προκαλέσουν την κατάρρευση του δικομματισμού
Του Μάριο Καντέιας*
Για να πείσει κανείς σήμερα την κοινωνία των πολιτών δεν είναι πλέον αρκετό να καταλαμβάνει δημόσιους χώρους, να κατεβαίνει στους δρόμους, να πραγματοποιεί συμβολικές ενέργειες, να εμποδίζει εξώσεις ή να κερδίζει δημοψηφίσματα. Στην Ισπανία, τα κινήματα για «πραγματική δημοκρατία» επιδιώκουν την περιγραφή θεσμών με στόχο να αναπλάσουν αυτούς τους θεσμούς με μια ουσιαστική διαδικασία προς όφελος της «πραγματικής δημοκρατίας».
Είμαστε μάρτυρες μιας δυναμικής αναδιοργάνωσης της πολιτικής σφαίρας – από τα Αριστερά. Ακόμη και πριν από τις ευρωπαϊκές βουλευτικές εκλογές, στα τέλη του Μαΐου, ήταν προφανές ότι αυτή η μετατόπιση θα φέρει τον τριπλασιασμό των ψήφων του κόμματος της Ενωμένης Αριστεράς (Ε.Α.) που πλέον έχει έξι βουλευτές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Εν τούτοις, ο πραγματικός νικητής-έκπληξη είναι η πλατφόρμα Podemos (Μπορούμε) που προέκυψε από τις διαδηλώσεις κατά της κρίσης, με κορυφαίο υποψήφιο τον Πάμπλο Ιγκλέσιας. Μόνο τέσσερις μήνες μετά την ίδρυσή της κατόρθωσε να εκλέξει πέντε ευρωβουλευτές.
Το Podemos είναι ένα κόμμα στελεχών με χαρισματικούς ηγέτες, αλλά προέκυψε μέσα από τα κινήματα κατάληψης δημοσίων χώρων. Ως εκ τούτου, αυτή η συμμαχία είναι ένα παράδειγμα μιας νέας «κοινόκτητης ηγεσίας» εντός των κινημάτων, η οποία δεν αποδέχεται καμία προκαθορισμένη ηγεσία ή πρωτοπορία. Αντ’ αυτού επιτρέπει σε άτομα ή ομάδες να αναλάβουν προσωρινά ηγετικό ρόλο, προκειμένου να κινηθούν τα πράγματα προς τα εμπρός και να επικεντρωθούν οι δράσεις.
Διάσπαση ή σύγκλιση της Αριστεράς;
Είμαστε τώρα μπροστά σε μια περαιτέρω διάσπαση ή σύγκλιση της Αριστεράς; Λίγες ώρες μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές οι Podemos κάλεσαν «όλες τις δυνάμεις που είναι πραγματικά αντίθετες στη λιτότητα» σε μια διαδικασία σύγκλισης. Η έκκληση αυτή απευθύνθηκε σε κόμματα όπως η Ενωμένη Αριστερά, το πράσινο κόμμα Έκο, αλλά και προς τα κοινωνικά κινήματα. Ο Αλμπέρτο Γκαρθόν της Ε.Α, ένας από τους Αγανακτισμένους της 15ης Μαΐου, και στα 28 του χρόνια το νεότερο μέλος στο ισπανικό κοινοβούλιο, δεν έχει καμία αμφιβολία ότι η σύγκλιση με τους Podemos έρχεται: «Συμφωνούμε στις περισσότερες θέσεις». Ο ίδιος έχει αναλάβει την ηγεσία της δραστήριας γραμματείας του κόμματός του «για μια ουσιαστική διαδικασία σύγκλισης» με σκοπό να προωθήσει την επαναπροσέγγιση.
Για πολλούς η Ενωμένη Αριστερά εξακολουθεί να είναι ένα από τα παραδοσιακά κόμματα. Διαθέτει οργανωτικές δομές, επιτροπές, καθώς και ιεραρχίες. Αν και είναι πολύ πιο δημοκρατικά δομημένη από το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα ή το Σοσιαλιστικό Κόμμα και από πολλά περιφερειακά κόμματα, δεν στάθηκε, ωστόσο, ικανή να αμφισβητήσει σοβαρά το δικομματικό σύστημα κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 ετών. Επίσης, σε αρκετούς δήμους και περιφέρειες η Ε.Α. είναι κυβερνητικός εταίρος με αποτέλεσμα να μην είναι πάντα σαφής η διάκριση με τα άλλα κόμματα. Στο παρελθόν σημειώθηκαν ακόμη και περιπτώσεις διαφθοράς. Εν τω μεταξύ, αυτές οι περιπτώσεις έχουν αντιμετωπιστεί και τα εν λόγω άτομα έχουν εγκαταλείψει το κόμμα. Άλλωστε, πολλά έχουν συμβεί από τότε. Το κόμμα έχει επίσης μεταμορφωθεί από τη δυναμική του κινήματος 15M. Μια νέα γενιά αναλαμβάνει, μεταρρυθμίζει το κόμμα εκ των έσω και προσεγγίζει τα δημοκρατικά σχήματα που δοκιμάστηκαν στα κινήματα.
Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ε.Α. τριπλασίασε τους υποστηρικτές της, ιδίως εκείνους που ταυτίζονται με την Αριστερά και δραστηριοποιούνται στο συνδικαλιστικό κίνημα και στα αντίστοιχα κινήματα των Mareas (Πλημμύρες) – τα κύματα των διαδηλώσεων για την Υγεία, την Εκπαίδευση και άλλους τομείς. Πολλοί απογοητευμένοι υποστηρικτές του Σοσιαλιστικού Κόμματος είναι επίσης παρόντες. Αυτό, ενδεχομένως, να αντιπροσωπεύει έως και το 20% του πληθυσμού.
«Οι Podemos καταλαμβάνουν ένα πεδίο που η πλουραλιστική Αριστερά δεν ήξερε πώς να το προσεγγίσει», σύμφωνα με τον Γκαρθόν. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγει ειδικά όσους δεν αναμένουν πλέον τίποτα από το πολιτικό σύστημα και έχουν απομακρυνθεί από τα παραδοσιακά κόμματα. Η δομή και η γλώσσα των Podemos έκαναν τις φωνές τους να ακουστούν και να μεταφράσουν την απογοήτευση σε διαμαρτυρία. Διαφορετικά, αυτοί οι ως επί το πλείστον νεαροί αστοί, πανεπιστημιακής μόρφωσης, μπορεί να είχαν χαθεί προς τα Αριστερά.
Αντιθέτως, η Ενωμένη Αριστερά διατηρεί μια ισχυρότερη σύνδεση με τις λαϊκές τάξεις στις φτωχότερες αστικές ζώνες καθώς και σε αγροτικές περιοχές. Μαζί η Ενωμένη Αριστερά και οι Podemos θα μπορούσαν να προκαλέσουν την κατάρρευση του δικομματισμού.
Οι δημοσκοπήσεις το επιβεβαιώνουν: Σε μια πρόσφατη έρευνα από την El Pais οι Podemos φτάνουν το 15,3%, η Ε.Α. το 8,2%, ενώ το Λαϊκό Κόμμα και το Σοσιαλιστικό καταγράφουν πτώση. Αν πάρουμε στα σοβαρά μια άλλη έρευνα από την ίδια εφημερίδα (αδημοσίευτη, πιθανότατα λόγω των άβολων αποτελεσμάτων της), τα δύο κόμματα της Αριστεράς μαζί ανεβαίνουν στο 27,4% μπροστά από το Λαϊκό Κόμμα (26,5%) ενώ το Σοσιαλιστικό Κόμμα βρίσκεται στο 17,5%.
Χωρίς απόλυτη πλειοψηφία
Και όμως, εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Όπως συμβαίνει και με τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, μια σχετική πλειοψηφία σε μια εκλογική νίκη δεν θα είναι αρκετή για να σχηματιστεί κυβέρνηση, από τη στιγμή που το αντιπολιτευτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα προς το παρόν αποκλείεται ως εταίρος σε έναν πιθανό συνασπισμό. Πράγματι, το Σοσιαλιστικό Κόμμα επέλεξε ως νέο πρόεδρό του τον 42χρονο Πέδρο Σάντσεθ, ο οποίος ρητά αποστασιοποιήθηκε από τους Podemos και την Ενωμένη Αριστερά. Ο ίδιος προσανατολίζει τον εαυτό του προς τον Φελίπε Γκονζάλες ο οποίος, μπροστά στον απειλητικό κίνδυνο από τα αριστερά, καλεί για τη συνοχή μεταξύ των κατεστημένων κομμάτων.
Αυτές οι δημοσκοπήσεις επιπλέον τροφοδοτούν μια δυναμική που είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Η υπερβολική δημοσιότητα γύρω από τους Podemos συσπειρώνει τώρα πολλές δυνάμεις στο νέο σχηματισμό. Αυτό καλλιεργεί αντιπαλότητες και διαχωρισμούς προς ένα «κόμμα παλαιού τύπου» όπως η Ε.Α. αφενός, και προς την κατεύθυνση μιας «ασαφούς μετα-πολιτικής οντότητας» όπως οι Podemos, από την άλλη. Πολλοί βλέπουν τη σύγκλιση ως επιτακτική ανάγκη, ακριβώς για να συνθέσει τις διαφορετικές δυνάμεις σε ένα αριστερό μωσαϊκό.
Το μέλλον των Podemos είναι αβέβαιο. Το κόμμα ακόμη καταγίνεται με τις κατάλληλες οργανωτικές δομές που θα μπορέσουν να διατηρήσουν το σχήμα και τη διαφάνεια μιας πλατφόρμας χωρίς να γίνουν απλώς ένα παραδοσιακό κόμμα. Την ίδια στιγμή η εσωκομματική δημοκρατία δεν έχει πραγματικά αναπτυχθεί – η όλη διαδικασία κυριαρχείται από ισχυρές ηγετικές φυσιογνωμίες. Πάνω από όλους, η φιγούρα του Πάμπλο Ιγκλέσιας κυκλοφορεί στα μίντια. Παρ’ όλα αυτά, οι προϋποθέσεις για μια επιτυχημένη πορεία υπάρχουν. Γιατί οι Podemos δεν είναι ένα μιντιακό φαινόμενο αλλά στηρίζονται από τα νέα μαζικά κινήματα.
* Ο Μάριο Καντέιας είναι πολιτικός οικονομολόγος στο Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ του Βερολίνου. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Neues Deutschland στις 09/08/2014
Μετάφραση: Νατάσα Ακριβάκη
