Η φετινή Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησε στο φόντο των διεθνών κινητοποιήσεων για το κλίμα, της αβεβαιότητας για το πώς θα εξελιχθούν οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των ισχυρών του πλανήτη, της σύγκρουσης μεταξύ οπαδών της παγκοσμιοποίησης από τη μια και της αναδίπλωσης από την άλλη, αλλά και της κλιμακούμενης αντιπαράθεσης σε μια σειρά μέτωπα – με πρώτο αυτό της Μέσης Ανατολής, αφού λίγες μέρες πριν είχε προηγηθεί το πλήγμα στη Σαουδική Αραβία. Αλλά, από τις μέχρι τώρα ομιλίες των αρχηγών κρατών, προκύπτει ένα πρόσθετο ζήτημα: οι «μικρές» χώρες, οι πιο αδύναμες, βλέπουν με ανησυχία τη διαρκή υποβάθμιση του ΟΗΕ και του όποιου διεθνούς δικαίου ρύθμιζε στις προηγούμενες δεκαετίες τις σχέσεις μεταξύ τους και με τους «μεγάλους» του κόσμου.
Στις τοποθετήσεις τους ήταν εμφανής η αγωνία για το σπάσιμο και των τελευταίων κόκκινων γραμμών μιας μεταπολεμικής ρύθμισης που πια δεν ισχύει, εντείνοντας έτσι κινδύνους που μικρές χώρες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν σε μια «διεθνή κοινότητα» ξεχαρβαλωμένη, χωρίς ισορροπία και χωρίς κανόνες: υποδαύλιση πολέμων και επεμβάσεων, ασυδοσία των πολυεθνικών κολοσσών, ανατίναξη των οικονομιών τους κ.λπ. Αντίθετα, οι ισχυροί του πλανήτη είτε μιλούν «έξω από τα δόντια», κρύβοντας με δυσκολία την περιφρόνησή τους για όποιους κανόνες επιχειρούν να περιορίσουν την πολιτική τους –χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Τραμπ– είτε απλά… απουσιάζουν.
Στο ίδιο στιλ κινήθηκαν όμως και οι πιο φιλόδοξες περιφερειακές δυνάμεις, με τον Ερντογάν να ξεχωρίζει: τη στιγμή που (υποτίθεται ότι) όλοι ανησυχούν για τα πυρηνικά όπλα και η Γενική Συνέλευση συζητά την πλήρη εξάλειψή τους, ο Τούρκος πρόεδρος τα έβαλε με τα πρωτεία των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και διεκδίκησε… πυρηνικά όπλα για όλους. Ταυτόχρονα έθεσε με έμφαση την τουρκική υποψηφιότητα για την προεδρία της 75ης Γενικής Συνέλευσης: πράγματι, γιατί να μην προεδρεύσει του χρόνου μια χώρα που έχει στρατιωτικά εισβάλει και κατέχει εδάφη τριών άλλων ανεξάρτητων κρατών, τη στιγμή που την προεδρία της «Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» έχει ένας… Σαουδάραβας πρίγκιπας; Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκε και ο ακροδεξιός Βραζιλιάνος πρόεδρος Μπολσονάρου, που είπε στους ομολόγους του ότι ο Αμαζόνιος δεν είναι «ο πνεύμονας του πλανήτη», αλλά έδαφος προς εκμετάλλευση από την κυρίαρχη χώρα του.
Αναζητώντας ανύπαρκτες ισορροπίες
Οι «μικρές» χώρες βλέπουν με ανησυχία τη διαρκή υποβάθμιση του ΟΗΕ και του όποιου διεθνούς δικαίου ρύθμιζε στις προηγούμενες δεκαετίες τις σχέσεις μεταξύ τους και με τους «μεγάλους» του κόσμου
Οι ανήσυχες εκκλήσεις των πιο αδύναμων κρατών για διατήρηση και ενίσχυση του στάτους του ΟΗΕ και για αποκατάσταση μιας διεθνούς «κανονικότητας» που πλέον έχει ανατιναχθεί εκφράζουν τις μάλλον φρούδες ελπίδες τους ότι οι ισχυροί του πλανήτη με κάποιο τρόπο τελικά θα τα βρουν, αποκαθιστώντας έτσι μια στοιχειώδη ισορροπία εντός της οποίας όλοι θα μπορούν να ανασάνουν. Όμως οι όχι και πολύ διπλωματικοί διαξιφισμοί μεταξύ του Τραμπ και των άσπονδων φίλων του έφερναν ξανά και ξανά το ρήγμα μπροστά στα μάτια των φτωχών συγγενών: «Ο δρόμος προς την ειρήνη και έναν καλύτερο κόσμο ξεκινά από το σπίτι μας, και κάθε χώρα πρέπει να κοιτά το συμφέρον της» είπε χωρίς πολλές περικοκλάδες ο Αμερικανός πρόεδρος, προσθέτοντας ότι «το μέλλον ανήκει στους πατριώτες και όχι στους γκλομπαλιστές, ανήκει στα κυρίαρχα και ανεξάρτητα έθνη».
Του απάντησε δυο μέρες αργότερα ο Τουσκ από το ίδιο βήμα, λέγοντας ότι «ο πατριωτισμός του 21ου αιώνα πρέπει να έχει μια παγκόσμια διάσταση» και χαρακτηρίζοντας «πλαστή και επικίνδυνη» την αντιπαράθεση γκλομπαλισμού και πατριωτισμού. Είχε προηγηθεί ο Μακρόν με μια πιο… λεπτεπίλεπτη απάντηση: «Δεν πιστεύω σε έναν γκλομπαλισμό που ξεχνά τους λαούς, και σ’ αυτό συμφωνώ με όσα είπε ο πρόεδρος Τραμπ. Εξίσου δεν πιστεύω, όμως, ότι οι κρίσεις επιλύονται καλύτερα με μια εθνικιστική αναδίπλωση. Πιστεύω βαθιά σε έναν πατριωτισμό που είναι έρωτας για την πατρίδα και ταυτόχρονα παγκόσμιο ιδανικό». Το πρόβλημα είναι ότι ο Τραμπ ούτε καταλαβαίνει ούτε μιλά τέτοιου είδους γαλλικά…
Τα κοινά –και αμοιβαίως επωφελή– ταμπού
Από την κόντρα αυτή κερδίζουν και οι δύο: το γεγονός ότι έννοιες όπως η εθνική κυριαρχία γίνονται σήμερα σημαίες ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και αντιδραστικών ηγετών προσδίδει στους Μακρόν και Σία μια επίφαση προοδευτικότητας που χρειάζονται περισσότερο από ποτέ. Η ενδόρρηξη είναι γεγονός, η συνεννόηση μεταξύ τους γίνεται όλο και πιο δύσκολη, αλλά αμφότεροι επωφελούνται, στοιχίζοντας πίσω τους μάζες. Υπ’ αυτήν την έννοια, η αντιπαράθεση πατριωτισμού και γκλομπαλισμού είναι όντως «πλαστή και επικίνδυνη», αφού εμποδίζει την ανάδυση ενός τρίτου μπλοκ το οποίο θα υπερασπιστεί τη γη, την ελευθερία και την ανεξαρτησία των καταπιεζόμενων τάξεων, λαών και εθνών – που συνιστούν μια συντριπτική πλανητική πλειοψηφία.
Από τη μια το παγκοσμιοποιητικό στρατόπεδο προμοτάρει μια «πράσινη ανάπτυξη», από την άλλη ακροδεξιοί σαν τον Μπολσονάρου λένε «δικός μου ο Αμαζόνιος, τον κάνω ό,τι θέλω». Αλλά και για τα δύο μπλοκ μαζί αποτελούν ταμπού οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που απειλούν την ανθρωπότητα: οι πόλεμοι, τα πυρηνικά όπλα, η πυρηνική ενέργεια συνολικά – μόνο το πρόβλημα των πυρηνικών αποβλήτων και «ατυχημάτων» και της ανεπανόρθωτης μόλυνσης που αυτά προκαλούν, με ανυτπολόγιστες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, αρκεί για να χάσει τον ύπνο της η ανθρωπότητα. Οπότε και τα δύο μπλοκ βοηθούν να «ξεχαστεί» η κάθε Φουκουσίμα…
Ένα βαρίδι που ακόμη δεν παρακάμπτεται
Οι εργασίες της Γενικής Συνέλευσης δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά η μέχρι τώρα συζήτηση δεν δίνει βάση για μεγάλη αισιοδοξία: οι μεγάλοι ακολουθούν ο καθένας την ατζέντα του, χωρίς δεσμεύσεις και κανόνες, και οι μικροί είναι πολλοί αλλά δίχως συντονισμό και άρα δίχως ειδικό βάρος. Φαίνεται ότι η ετήσια συνάντηση της «διεθνούς οικογένειας» είναι ακριβώς αυτό: μια συνάντηση-ευκαιρία για επαφές, βολιδοσκοπήσεις, προπαγανδιστικές ασκήσεις και εκτόξευση προειδοποιήσεων. Λίγα πράγματα πια αποφασίζονται (πόσο μάλλον εφαρμόζονται) από αυτό το σώμα, που έχει χάσει την όποια παλιότερη επιρροή του.
Από την άλλη, ο ΟΗΕ αποτελεί ακόμη ένα βαρίδι που οι μεγάλοι δεν μπορούν να παρακάμψουν ή να ξεφορτωθούν πλήρως. Είναι κρατούν τα προσχήματα, εκτός κι αν δεν τους συμφέρει: οι ΗΠΑ και άλλα κράτη τον αγνόησαν επιδεικτικά ήδη από τις αρχές του αιώνα μας, όταν άνοιξαν τον ασκό του μεσανατολίτη Αιόλου με την εισβολή στο Ιράκ. Σε κάθε περίπτωση, οι εργασίες του μεγαλύτερου διεθνούς οργανισμού έχουν ενδιαφέρον πολύ ευρύτερο από αυτό που τους δίνουν τα ελληνικά ΜΜΕ, τα οποία επικεντρώνουν στο αν συναντήθηκε ο Μητσοτάκης με τον Τραμπ κι αν είπαν κάτι παραπάνω από «χαίρετε!» στη διάρκεια της φωτογράφισής τους. Η αδιαφορία για τις διεθνείς εξελίξεις είναι άλλη μια ένδειξη της μοιρολατρικής και εκούσιας υποβάθμισης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής…
Η ταυτότητα της Γενικής Συνέλευσης
Στη Γενική Συνέλευση συμμετέχουν τα 193 κράτη που αναγνωρίζονται πλήρως ως τέτοια από τον ΟΗΕ, καθώς και εκπρόσωποι «ημιαναγνωρισμένων» κρατών όπως η Παλαιστίνη και η Δυτική Σαχάρα. Συμμετέχει επίσης και ο διορισμένος Ντόναλντ Τουσκ, συνοδευόμενος από δεκάδες εξίσου διορισμένους κομισάριους και λοιπούς υπαλλήλους της Ε.Ε. (κάτι σαν να «εκπροσωπεί» την Ελλάδα ο… κ. Στέλιος Πέτσας). Η Γενική Συνέλευση ξεκίνησε με την παρουσίαση, από τον γενικό γραμματέα του διεθνούς οργανισμού Αντόνιο Γκουτέρες, της ετήσιας έκθεσής του: «Ζούμε σε έναν ανήσυχο κόσμο» είπε, καλώντας τους επικεφαλής των κρατών μελών του ΟΗΕ «να προωθήσουν το κοινό καλό, διαφυλάσσοντας την ανθρωπιά και τις αξίες της». Δύο μεγάλες απουσίες είναι φέτος αυτές του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ και του Ρώσου ομολόγου του Βλαντιμίρ Πούτιν, που ερμηνεύονται ως ντε φάκτο υποβάθμιση του διεθνούς οργανισμού από τις αντίστοιχες δυνάμεις – μένει να φανεί αν αυτή είναι μια νέα μόνιμη τάση ή μια παροδική συμπεριφορά. Μέχρι τώρα πάντως ήταν οι ΗΠΑ που «με άποψη» υποβάθμιζαν τον ΟΗΕ και αργά αλλά σταθερά υπονόμευαν το κύρος του και τα μέσα που έχει στη διάθεσή του.