από τον Δημήτρη Ουλή
(dimi.oulis@yahoo.com)
Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό της ιδέας ότι η Πρωταπριλιά λειτουργεί στη συνείδηση των Νεοελλήνων τόσο παραπειστικά, όσο η Τσικνοπέμπτη. Επιδιδόμαστε σε κρεοφαγία την Τσικνοπέμπτη, διότι όλες τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου είναι γνωστό ότι τρεφόμαστε με ακρίδες και πικρά χόρτα, σαν τον Άι Γιάννη τον Πρόδρομο. Αντιστοίχως, λέμε «αθώα» ψέματα την Πρωταπριλιά, διότι όλες τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου υποτίθεται ότι λέμε την αλήθεια. Μην τα ρωτάς. Όπου σταθείς κι όπου βρεθείς, ασφυκτιάς από την υπερβολή της αλήθειας και της διαφάνειας.
Είναι ίσως η πιο πολύπαθη έννοια των μεταμοντέρνων μας καιρών, ξέρετε. Αν τύχει και υποστηρίξεις την ύπαρξη της αλήθειας, το πιθανότερο είναι να σε χλευάσουν ως «απόλυτο» ή ως «ουσιοκράτη». Οι συνάδελφοί μου κοινωνικοί επιστήμονες και ανθρωπολόγοι θα σου αντιτείνουν, το πιθανότερο, ότι δεν έχεις εγκύψει αρκετά στον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό, ότι δεν είσαι πρόθυμος να κατανοήσεις πως τα πάντα συνιστούν κοινωνικές κατασκευές –μα πάνω απ’ όλα, ότι είσαι ακόμα δέσμιος της θεολογικής σου αυταπάτης. Θαυμάσια λοιπόν: ας μιλήσουμε για τις αυταπάτες μας. Το 2010, οι Εκδόσεις Πόλις εξέδωσαν ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο Σε τι χρησιμεύει ακόμα η αλήθεια; Το βιβλίο περιλαμβάνει τη συζήτηση που διεξήχθη το 2002 στο Collège de Philosophie της Σορβόννης, ανάμεσα σε δύο επιφανείς σύγχρονους φιλοσόφους: τον Richard Rorty και τον Pascal Engel. Θεωρώ την ανάγνωση του βιβλίου συναρπαστική, και μόνο για να διαπιστωθεί η επικαιρότητα του ερωτήματος περί αληθείας – αλλά και το μη αναγώγιμο του χάσματος που χωρίζει τον φαινομενολόγο από τον πραγματιστή. Όσο κι αν προσπαθώ, αδυνατώ να εννοήσω πού ερείδονται εν τέλει οι θεμελιώδεις και ανυποχώρητες άμυνες του Rorty απέναντι στην έννοια της αλήθειας, τι τον σκανδαλίζει τόσο πολύ σε μία ήπια, έστω, και διαφοροποιημένη οικειοποίησή της. Κι ακόμα: πώς γίνεται, αυτός ο ιδεώδης εικονοκλάστης της αμερικανικής αριστεράς, να ξεκινάει κάθε δεύτερη πρότασή του λέγοντας: «Εμείς οι πραγματιστές». Τι άλλο υπονοεί μια τέτοια έκφραση παρά την εγγραφή του συγκεκριμένου φιλοσόφου στην αλήθεια μιας ορισμένης φιλοσοφικής παράδοσης; Αδυνατώ να εννοήσω.
Θυμάμαι την επική τελευταία σκηνή από την ταινία του Θεόδωρου Μαραγκού Μάθε παιδί μου γράμματα (1981), όπου ο Νίκος Καλογερόπουλος ξεσπάει ενώπιον του δικαστηρίου (και της ασύστολης υποκρισίας του πατέρα του): «Την αλήθεια ρε! Την αλήθεια!». Θυμάμαι ακόμα την έκκληση ενός μαθητή μου, έναν καιρό που δίδασκα Θρησκευτικά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: «Κύριε Ουλή, την αλήθεια να μας πείτε». Είναι έγκυρες οι παραπάνω προτάσεις; Έχουν νόημα μονάχα έναντι του συγκεκριμένου ακροατηρίου στο οποίο απευθύνονται ή, αντίθετα, εκφράζουν ένα καθολικότερο αίτημα; Όπως κι αν έχει το πράγμα, εγώ θα προσπαθήσω, ειδικά αυτήν την Πρωταπριλιά, να πω μονάχα την αλήθεια. Και πιστεύω ότι αυτή θα ήταν μια καλή άσκηση για όλους μας. Να λέμε την αλήθεια τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Γιατί κοντεύουν πια να μας πνίξουν τα ψέματα και η ντροπή τους.
