Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Ένα κορίτσι μεγαλώνει ως «νόθο» μέσα στις προκαταλήψεις της κοινωνίας. Όταν, μετά από ένα μεγάλο σεισμό που πλήττει τη Λέσβο, θα μείνει ορφανή, η ζωή θα γίνει ακόμη πιο σκληρή. Σε κάθε στροφή, σε κάθε στιγμή δύσκολη που την κάνει να παραλύει, ανακαλύπτει τον τρόπο να «μπαλώνει» τις καταστάσεις.
Η συγγραφέας Πηνελόπη Κουρτζή, στο νέο μυθιστόρημά της τα Δεκατρία μπαλώματα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, ζωντανεύει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εποχή ενός νησιού με πολύ ιδιαίτερη ιστορία.
Πέρα από τα εξαιρετικά πορτρέτα των κεντρικών, αλλά και των δευτερευόντων ηρώων, αξιοποιεί ήθη και έθιμα, τη ντοπιολαλιά της Μυτιλήνης, τη συνύπαρξη με τους Τούρκους, καθώς η ιστορία διαδραματίζεται από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι την απελευθέρωση της Λέσβου στους βαλκανικούς πολέμους.
Στο επίκεντρο οι μεγάλες ταξικές διαφορές, αλλά και η υποκριτική ηθική των ανθρώπων της ανώτερης τάξης και βεβαίως η δεινή θέση της γυναίκας… Από τις συγκλονιστικές σκηνές του βιβλίου η προσπάθεια της ηρωίδας να κάνει έκτρωση που την οδηγεί στην πιο σκοτεινή πλευρά της πόλης και του νησιού.
Αν περιμένετε τη λύτρωση και το happy end, θα απογοητευθείτε από την πρώτη σελίδα. Η συγγραφέας δεν δημιουργεί ψεύτικες ελπίδες. Προτιμά να ξετυλίξει το κουβάρι που οδηγεί στο μοιραίο τέλος, βήμα το βήμα και μπάλωμα το μπάλωμα.
Καταρχάς, όσον αφορά το εύρημα των μπαλωμάτων, προέκυψε από 13 πραγματικά μπαλώματα χρονολογούμενα εκείνη την εποχή που βρήκαμε τυχαία στο πατρικό τού συζύγου μου στην Μυτιλήνη και έτσι εμπνεύστηκα την αλληγορία. Όσον αφορά την ηρωίδα μου, είναι μία ελλειμματική προσωπικότητα, λόγω της νοθογένειας, και μέσα από τη διαδρομή της, τις ιδιορρυθμίες αλλά και την ενεργητική της στάση ήθελα να διερευνήσω την πορεία που έχει ένας άνθρωπος που ξεκινά με μια τροχοπέδη αλλά θέλει να εξελιχθεί.
Από την αρχή μας προϊδεάζεις για ένα τραγικό τέλος. Γιατί ένας τέτοιος πρόλογος;
Το τραγικό τέλος της ηρωίδας, όσο και να φαίνεται έτσι στην αρχή, μέσα από την πορεία του βιβλίου φαίνεται πώς δικαιολογείται. Ταυτόχρονα, δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να αποτελέσει έκπληξη το τέλος γιατί δεν είναι αυτό το απρόβλεπτο της ιστορίας, ίσα ίσα το απρόβλεπτο είναι πώς οδηγήθηκε σε αυτό και τι τελικά έγινε και βλέπουμε αυτήν τη σκηνή. Που επιτρέψτε μου να πω ακόμα και αυτό αν το θεωρήσουμε τέλος αφήνει κάποια ερωτηματικά τα οποία με κάποιον τρόπο θα ξανασυναντήσουμε στο επόμενο βιβλίο. Τέλος, έχω ένα μοτίβο κατά το οποίο κρίσιμα σημεία της ιστορίας εμφανίζονται στην αρχή του βιβλίου και μετά ενσωματώνονται στη ροή.
Τι άφησαν στο νησί αυτές οι μεγάλες κοινωνικές/ταξικές αντιθέσεις που παρουσιάζεις στο μυθιστόρημά σου;
Άφησαν όλη αυτή την ατμόσφαιρα που θα συναντήσει κανείς όταν επισκεφτεί την Μυτιλήνη. Καμία ιστορική περίοδος δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως αφήνει μόνο θετικά ή αρνητικά, παρόλα αυτά είναι ένα ακόμα λιθαράκι στην εξέλιξη του κάθε τόπου. Συγκεκριμένα, η Μυτιλήνη πέρασε πολλά δεινά σε οικονομικές καταστροφές, που δεν οφείλονταν όλα στην Τουρκοκρατία, αλλά κυρίως σε φυσικές καταστροφές και στη γεωγραφική της θέση. Όμως, όπως κάθε κλειστή κοινωνία, δεν απέταξε τελείως συνήθειες, έθιμα και παραδόσεις και έτσι αποτελεί ένα ιδιόμορφο μωσαϊκό που κατά τη γνώμη μου είναι εντυπωσιακό.
Οι Τούρκοι ήρωες του βιβλίου ξεφεύγουν από τα συνήθη στερεότυπα. Τι σε ώθησε σε αυτή την οπτική;
Ίσως γιατί αυτήν την οπτική συνάντησα εγώ κατά την έρευνα για την καταγραφή της ιστορίας μου. Άλλωστε ο λαός, όπως πάντα συμβαίνει, ζει μονιασμένος με τους γύρω του και οι δεσμοί που δημιουργεί ο απλός άνθρωπος δεν ξεχωρίζουν φυλές και θρησκείες ή εχθρότητες. Επίσης, μετά από τόσα χρόνια Τουρκοκρατίας, ειδικά σε μέρη όπως η Μυτιλήνη που οι Έλληνες συνέχιζαν να διαπρέπουν και να είναι κεντρικοί παράγοντες για την ανάπτυξη του τόπου, οι Τούρκοι είχαν και οι ίδιοι ενσωματωθεί καλά. Το νησί αποτελούσε για τις καινούριες γενεές που γεννιόταν εκεί ουσιαστικά πατρίδα τους και υπήρχε σεβασμός και συμπόρευση.
Μεταφέρεις το κλίμα μιας ολόκληρης εποχής από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ου. Τι είναι αυτό που σε τράβηξε σε εκείνη την περίοδο;
Θα έλεγα τα πάντα. Η ιστορία στον μικρόκοσμο, κάθε φορά όπως αυτή, αποτυπώνεται μέσα από τις πορείες κάποιων ανθρώπων, η λαογραφία, που με συγκινεί και με συνεπαίρνει πολύ, διαφορετικές σκοπιές των γεγονότων και άγνωστες λεπτομέρειες αλλά και ο τρόπος που ερευνούσαν και ερμήνευαν οι άνθρωποι τότε τα συναισθήματα τους. Εκτός του ότι ως άνθρωπος και ως συγγραφέας είμαι παρελθοντονολάγνος, αυτή η μαγεία των χρόνων όπου όλα ήταν πιο απλά αλλά ταυτόχρονα δύσκολα μου δίνει την ευκαιρία για μαθήματα ζωής.
Σε ποια στοιχεία βασίστηκες για να αποδώσεις με πιστότητα την εποχή;
Στην ιστορική έρευνα που έχουν κάνει άνθρωποι πριν από εμένα και χάρη σε αυτούς σώζονται πολύτιμες πληροφορίες του τόπου και τους οποίους ευχαριστώ αναλυτικά στο βιβλίο. Στα δικά μου οδοιπορικά στο νησί και στην παρατήρηση. Στις συζητήσεις με ανθρώπους που άκουσαν, έζησαν στους αντίστοιχους τόπους, στα αρχεία της οικογένειας του άντρα μου που σώζονται και αποτέλεσαν πολύτιμο υλικό και τέλος στη φαντασία μου, γιατί πάνω από όλα το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μυθοπλασία.
Έχεις ιδιαίτερους δεσμούς με την Λέσβο, όπου διαδραματίζεται και το βιβλίο σου. Πώς βιώνεις τη σημερινή κατάσταση; Υπάρχει διέξοδος;
Έχω ιδιαίτερους δεσμούς καθώς είναι η καταγωγή του συζύγου μου από το νησί αυτό και έτσι πια την θεωρώ δεύτερη πατρίδα μου. Έτσι, όλη αυτή η κατάσταση με αγγίζει αναμφίβολα και με προβληματίζει με τον ίδιο τρόπο όπως όλους μας. Δεν μπορώ να εικάσω το μέλλον ή οποιαδήποτε έκβαση, μπορώ όμως να σας πω πως θαυμάζω απεριόριστα τους ανθρώπους αυτού του νησιού για την ψυχραιμία τους, την δεκτικότητα τους στις αλλαγές, τη φιλοξενία τους και την υπομονή τους. Είναι δύσκολο για μία κοινωνία να διαταράσσονται συθέμελα οι ισορροπίες της από ανθρώπους που και αυτοί έρχονται χωρίς ελπίδα, και παρόλα αυτά να στέκει όρθια, αξιοπρεπής και να προσπαθεί να συνεχίσει την πορεία της ομαλά. Εύχομαι μόνο, να μείνει στραμμένο το ενδιαφέρον στην κατάσταση και να βρεθεί η αναγκαία βοήθεια ώστε οι συντοπίτες μας να έχουν συμμάχους στο πλευρό τους. Ελπίζω πραγματικά ο Θεός να ανταμείψει όλους τους ανθρώπους που είναι εκεί και δοκιμάζονται οι αντοχές τους και τα όρια τους σε όποια πλευρά και αν ανήκουν.
