Μετάφραση: Κώστας Δημητριάδης
Θα προσπαθήσω να τοποθετήσω τον αγώνα του ελληνικού λαού σε ένα ευρύτερο, ένα παγκόσμιο πλαίσιο. Δεν πιστεύω ότι ο αγώνας του ελληνικού λαού είναι για μιαν άλλη τοπική οικονομική πολιτική διαφορετική από τη λιτότητα με σκοπό να την μειώσει ή τέλος πάντων να απαλύνει τις συνέπειές της, ούτε είναι ένας αγώνας για κάποιες αλλαγές των ευρωπαϊκών πολιτικών, των πολιτικών στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Όχι, είναι κάτι πολύ πέραν αυτού.
Ο ελληνικός λαός, στον αγώνα του αντιμετωπίζει τη μέγιστη πρόκληση της εποχής μας, τη μέγιστη, την κύρια πρόκληση. Η επιλογή είναι ή να προσπαθήσουμε να βγούμε από αυτή την κρίση του καπιταλισμού και σε αυτό το πλαίσιο, από την κρίση του ευρωσυστήματος, ή να βγούμε από τον καπιταλισμό σε κρίση, που είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Δεν πιστεύω και δεν εννοώ ότι η έξοδος από τον καπιταλισμό σε κρίση είναι το να έχουμε την ωραία Επανάσταση με κεφαλαίο «Ε» μέσα σε 24 ώρες και την επόμενη μέρα να βρισκόμαστε στον σοσιαλιστικό παράδεισο. Εννοώ μόνο μια σειρά από επαναστατικές ενέργειες και προχωρήματα, με την κάθε μια να προετοιμάζει κατά το δυνατόν τις επόμενες και που θα μας οδηγούν βαθμιαία πέραν του καπιταλισμού. Και αυτή η διαδικασία θα έχει πολύ πολύ μεγάλη διάρκεια, όχι μήνες ή χρόνια, αλλά ίσως δεκαετίες ή ακόμα και έναν αιώνα.
Έτσι λοιπόν, αυτή είναι η πρόκληση.
Θα εξετάσω πρώτα κάποια γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος του σήμερα και έπειτα κάποια ειδικότερα χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού του υποσυστήματος.
Πρώτο, μπορούμε να το αποκαλέσουμε ύστερο καπιταλισμό, δεν με απασχολεί τόσο πολύ ο όρος, αρκεί να προσδιορίσουμε τι εννοούμε λέγοντας «ύστερος» εφόσον ο όρος μπορεί να σημαίνει τα πάντα και τίποτα.
Με τον όρο «ύστερος» καπιταλισμός εννοώ –και δεν χρησιμοποιώ αυτή την ορολογία, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν είναι αυτό το θέμα– ένα στάδιο γενικευμένου μονοπωλίου ή μονοπωλίων που είναι παγκοσμιοποιημένο και χρηματιστικοποιημένο. Με τον όρο «γενικευμένο», εννοώ ότι έχει φτάσει σε ένα σημείο συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης όχι της ιδιοκτησίας του κεφαλαίου, αλλά του ελέγχου του κεφαλαίου που έχει πρακτικά καταλήξει σε τέτοιο επίπεδο ώστε μια μικρή ομάδα τεράστιων μονοπωλίων να ελέγχουν στην πράξη τα πάντα. Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες έχουν στην πράξη υπαχθεί στο στάτους της υπεργολαβίας του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Κι αυτό είναι κάτι καινούργιο, το μονοπώλιο δεν είναι κάτι νέο, υπάρχει για περισσότερο από έναν αιώνα, αλλά τούτο εδώ είναι καινούργιο, έχει αρχίσει εδώ και σαράντα ή πενήντα χρόνια ή λιγότερο.
Αυτή η διαδικασία αλλαγών στη δομή του μονοπωλιακού κεφαλαίου, έχει οδηγήσει και είναι συνώνυμη με την συστηματική αποδιάρθρωση των πληθυντικών οικονομικών παραγωγικών συστημάτων, που ήταν λίγο έως πολύ εθνικά συστήματα, χωρίς τη λογική αυτών των αποδιαρθρωνόμενων συστημάτων να την αντικαθιστά κάποιος άλλος τύπος λογικής που θα κυβερνούσε το παγκόσμιο σύστημα ή τα υποσυστήματά του, όπως το ευρωπαϊκό.
Το ευρωπαϊκό σύστημα έχει καταστρέψει τις ευρωπαϊκές οικονομίες χωρίς να τις αντικαταστήσει με μια ενιαία ευρωπαϊκή οικονομία. Αυτό είναι ένα στάδιο όπου η αποδιάρθρωση του συστήματος δεν είναι ένα βήμα για την οικοδόμηση μιας νέας φάσης της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ο αποκλειστικός στόχος ενός τέτοιου συστήματος είναι το άνοιγμα της αγοράς αποκλειστικά για την επέκταση αυτών των μονοπωλίων.
Η Ισπανία, ίσως και η Ελλάδα αλλά η Ισπανία είναι πιο τυπική περίπτωση αυτού που υπήρξε ο μηχανισμός καπιταλιστικής επιτυχίας σε μια εποχή πριν από τριάντα χρόνια, με υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης μέσω ακριβώς της δημιουργίας ενός οικονομικού συστήματος αποτελούμενου από ένα δίκτυο ενός μεγάλου πλήθους μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων.
Η σκέψη του Μαρξ για τη συσχέτιση της συσσώρευσης με την φτωχοποίηση δεν είναι απλώς παρούσα σήμερα αλλά είναι 10 και 100 φορές πιο σκληρή απ’ όσο φαντάστηκε ο Μαρξ, σε ό,τι αφορά την διαδικασία φτωχοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό βέβαια λειτουργεί παντού αλλά άνισα, λιγότερο δραματικά στα ανεπτυγμένα κέντρα, πιο δραματικά στις περιφερειακές χώρες των κέντρων αυτών, όπως είναι η Ελλάδα και η Ισπανία, και κατά πολύ δραματικότερα στις χώρες της πραγματικής περιφέρειας, στο Νότο
Η εισαγωγή της παγκοσμιοποίησης στο επίπεδο του ευρωπαϊκού συστήματος, έχει συστηματικά καταστρέψει αυτόν τον προηγούμενο μηχανισμό προκειμένου να ανοίξει την αγορά αποκλειστικά για τα μονοπώλια, τόσο για τα ισπανικά όσο και για τα άλλα, και περισσότερο για τα άλλα από ότι για τα ισπανικά ή τα συνδεδεμένα μαζί τους. Και αυτό υπήρξε η καταστροφή που οδήγησε στην κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Αυτή η διαδικασία διάλυσης των συστημάτων που έχουν ιστορικά οικοδομηθεί ως εθνικά λίγο ως πολύ (ακόμα και αν σε κάποιες περιπτώσεις όχι με την ακριβή έννοια του όρου), σε ό,τι αφορά την πλειονότητα των κατοίκων του πλανήτη, εκείνων που κατοικούν στο Νότο, στις τρεις Ηπείρους της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, είναι συνώνυμη με την επιτάχυνση της διάλυσης της οικογενειακής αγροτικής οικονομίας προς όφελος του αγροτοβιομηχανικού επιχειρηματικού τομέα με την υφαρπαγή της γης και τα συναφή.
Αυτή είναι μια διαδικασία μαζικής φτωχοποίησης. Αν τα συνθέσουμε όλα αυτά μαζί, βλέπουμε ότι σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε φθάσει σε ένα στάδιο της συσσώρευσης κεφαλαίου που οδηγεί σε μαζική επιταχυνόμενη παγκόσμια φτωχοποίηση. Δεν μιλάω μόνο για την υφιστάμενη ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος, αλλά για μαζική φτωχοποίηση. Η σκέψη του Μαρξ για τη συσχέτιση της συσσώρευσης με την φτωχοποίηση δεν είναι απλώς παρούσα σήμερα αλλά είναι 10 και 100 φορές πιο σκληρή απ’ όσο φαντάστηκε ο Μαρξ, σε ό,τι αφορά την διαδικασία φτωχοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό βέβαια λειτουργεί παντού αλλά άνισα, λιγότερο δραματικά στα ανεπτυγμένα κέντρα, πιο δραματικά στις περιφερειακές χώρες των κέντρων αυτών, όπως είναι η Ελλάδα και η Ισπανία, και κατά πολύ δραματικότερα στις χώρες της πραγματικής περιφέρειας, στο Νότο.
Στην παρούσα φάση της Ιστορίας, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να είναι διαφορετικός από αυτό που είναι. Αυτό σημαίνει πως η ιδέα ότι θα μπορούσαμε να εγκαινιάσουμε μια διαδικασία μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα άλλαζαν τα πράγματα προς την κατεύθυνση νέων ιστορικών συμβιβασμών, είτε ανάμεσα στις τάξεις των εργαζομένων και το μονοπωλιακό κεφάλαιο, είτε ανάμεσα στους διάφορους δρώντες που μετέχουν με άνισους όρους στο παγκόσμιο σύστημα, ένας τέτοιος συμβιβασμός στο πλαίσιο του τωρινού επιπέδου συγκεντροποίησης του ελέγχου που ασκεί το μονοπωλιακό κεφάλαιο γίνεται ΑΔΥΝΑΤΟΣ. Συνεπώς, οποιαδήποτε πολιτική βασίζεται στην προοπτική ενός καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο, ή της μείωσης της φτώχειας, ή της άμβλυνσης της πόλωσης στο παγκόσμιο επίπεδο, ή στο επίπεδο κάποιας περιφέρειας ή κάποιων περιφερειών, είναι καθαρή αυταπάτη. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι σήμερα.
Δεύτερο σημείο: Η Ευρώπη, δομικό στοιχείο του παγκοσμιοποιημένου μονοπωλιακού καπιταλισμού
Ξεκινώντας από αυτό τον γενικό προσδιορισμό του συστήματος και περνώντας στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και της ζώνης του ευρώ μέσα στην Ε.Ε., με αυτή την οπτική θα πρέπει να δούμε και να καταλάβουμε ότι η Ε.Ε. είναι ένα δομικό στοιχείο αυτού του παγκοσμιοποιημένου, γενικευμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα τέτοιο δομικό στοιχείο, έχει συστηματικά οικοδομηθεί με ένα πολύ ορθολογικό τρόπο για να εξυπηρετήσει αυτό τον σκοπό. Όπως το έθεσε ο Ζισκάρ Ντεστέν, το Ευρωσύνταγμα κάνει τον σοσιαλισμό παράνομο. Είστε εκτός νόμου στην Ελλάδα, γιατί θέλετε τον σοσιαλισμό. Θέλετε κάτι που δεν είναι αποδεκτό από το Σύνταγμα γιατί το Σύνταγμα θεωρεί ιερό θεμέλιο την ιδιωτική ιδιοκτησία που σημαίνει ντε φάκτο ότι η ιδιοκτησία του μονοπωλιακού κεφαλαίου, όχι εκείνη του λαού, αυτή είναι άνευ σημασίας, όχι των αγροτών ή των μικρών επιχειρήσεων , αυτή είναι άνευ σημασίας, αλλά ότι η ιδιοκτησία του μονοπωλιακού κεφαλαίου είναι πέρα και υπεράνω του νόμου, και μπαίνει πάνω από οποιανδήποτε κοινωνική απαίτηση, και έτσι η δημοκρατία καταργείται, βρίσκει το όριο της σε αυτό το σημείο. Θα πρέπει να το έχετε υπ’ όψη σας αυτό.
Ο ελληνικός λαός, όπως οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί, έχει καλλιεργήσει μια γιγάντια αυταπάτη, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20, 30, 40, ή 50 χρόνων. Όσον αφορά την Ευρώπη η οποία, ακόμα και αν δεν είναι καλή, ακόμα και αν είναι κακή, είναι προτιμότερη από το να μην υπάρχει Ευρώπη. Και για το ότι η Ευρώπη μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο κ.λπ. Τους έχει διαφύγει τελείως το γεγονός ότι από την αρχική του σύλληψη (το ευρωπαϊκό σχέδιο) υπήρξε τέτοιο. Αν είχαμε χρόνο θα αναφερόμουν στον Μοννέτ που ήταν φασίστας, και όχι δημοκράτης, που υπήρξε άνθρωπος του καθεστώτος του Βισύ [1], ο οποίος προώθησε το ευρωπαϊκό εγχείρημα ως ένα αντισοσιαλιστικό εγχείρημα, όχι μόνο για τις συνθήκες του Ψυχρού πολέμου εκείνης της εποχής αλλά και για αργότερα.
Η Ε.Ε. είναι ένα δομικό στοιχείο του παγκοσμιοποιημένου, γενικευμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα τέτοιο δομικό στοιχείο, έχει συστηματικά οικοδομηθεί με ένα πολύ ορθολογικό τρόπο για να εξυπηρετήσει αυτό τον σκοπό. Όπως το έθεσε ο Ζισκάρ Ντεστέν, το Ευρωσύνταγμα κάνει τον σοσιαλισμό παράνομο
Θέλω να δώσω έναν συμβολισμό: Τι είναι αυτή η ντροπή, η Ευρώπη να προεδρεύεται από αυτό τον δημόσιο υπάλληλο του Λουξεμβούργου, του οποίου η μόνη υπηρεσία σε όλο του τον βίο είναι αυτή της υποστήριξης ενός φορολογικού παραδείσου. Αυτός είναι ο επικεφαλής της Ε.Ε. [2] Είναι ντροπή για τους ευρωπαϊκούς λαούς. Δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ πριν 20 χρόνια ότι οι ευρωπαϊκοί λαοί, και λέω οι λαοί, όχι οι κυβερνήσεις, θα αποδέχονταν μια τέτοια κατάπτωση, μια τέτοια μετριότητα, έναν δημόσιο υπάλληλο στην υπηρεσία της μεταφοράς χρημάτων από τις μαφίες προς τον δεν ξέρω ποιόν, ότι αυτός θα ήταν ο επικεφαλής και ότι θα έπρεπε να διαπραγματευτείτε με έναν τέτοιον άνθρωπο, με έναν τέτοιο πρόσωπο; Ντροπή!
Συμπερασματικά: Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να επιτευχθεί ένα επαναστατικό προχώρημα, δε λέω μια επανάσταση, αλλά ούτε καν μια πρόοδος στην κατεύθυνση του σοσιαλισμού.
Για μένα ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός είναι μια ανώτερη βαθμίδα του ανθρώπινου πολιτισμού. Θα πάρει αιώνες για να το πετύχουμε. Τίποτα λιγότερο από αυτό. Αλλά πρέπει να αρχίσουμε. Και μπορούμε άραγε να το κάνουμε παραμένοντας την ίδια στιγμή μέσα στην ευρωζώνη, ή ακόμα και μέσα στην Ε.Ε.; Όχι. Πρέπει να καταλάβετε ότι οποιοδήποτε βήμα προόδου, απαιτεί την έξοδο από αυτούς τους στενούς κορσέδες.
Τρίτο σημείο: Αυτό το σύστημα δεν είναι βιώσιμο και πάντως βρίσκεται ήδη σε ενδόρρηξη.
Με διάφορες μορφές και με ποικίλα αποτελέσματα –άλλα καλά, αλλά όχι τόσο καλά ή ακόμα και κακά– πάντως βρίσκεται σε διαδικασία ενδόρρηξης, δεν είναι βιώσιμο. Γιατί δεν είναι βιώσιμο; Διότι στο οικονομικό επίπεδο αυτός ο βαθμός συγκέντρωσης του ελέγχου του κεφαλαίου από τον οποίο ωφελείται με εκρηκτικό τρόπο μια χούφτα μονοπωλίων χωρίς κανένα συμβιβασμό με οποιονδήποτε άλλο, οδηγεί σε διαρκή στασιμότητα τα ίδια τα κέντρα του συστήματος. Δεν είμαι υπέρμαχος της ανάπτυξης χάριν της ανάπτυξης για πολλούς άλλους λόγους, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα εδώ. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς μεγέθυνση και τούτο το σύστημα του αποκλειστικού μονοπωλίου ισχύος προς αποκλειστικό όφελος αυτών των γενικευμένων μονοπωλίων οδηγεί σε μόνιμη στασιμότητα.
Οι ρυθμοί ανάπτυξης για την Τριάδα (ΗΠΑ, Ευρώπη και Ιαπωνία) που κατά την περίοδο 1945-1975 υπήρξαν κατά μέσο όρο 5% ετησίως, έπεσαν βιαίως μετά το 1975 στο μισό, στο 2.5%, και τώρα βρίσκονται ακόμα χαμηλότερα και δεν έχουν ανακάμψει ποτέ έκτοτε. Αυτό σημαίνει ότι αυτό το στάδιο συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του ελέγχου του μονοπωλιακού κεφαλαίου δεν είναι βιώσιμο.
Επιπλέον, δεν είναι βιώσιμο γιατί έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των εθνικών παραγωγικών συστημάτων και όλων των συναφών με αυτά τα συστήματα πλευρών, δηλαδή του κοινωνικού κράτους πρόνοιας κ.λπ. και αυτό σημαίνει μια βαθαίνουσα διαδικασία φτωχοποίησης. Οι ανισότητες, οι σκανδαλώδεις ανισότητες, δεν συνδέθηκαν με καινοτομίες στα παραγωγικά συστήματα. Και αυτό κάνει τις ανισότητες ακόμα λιγότερο νομιμοποιημένες, αν τέλος πάντων μπορεί να μιλάει κανείς για νομιμοποίηση, αλλά σε παλαιότερες εποχές εθεωρείτο λίγο πολύ αποδεκτή ή νομιμοποιημένη η ανισότητα στον βαθμό που σχετιζόταν με την πραγματική καινοτομία που οδηγούσε στην άνοδο της παραγωγικότητας του οικονομικού συστήματος. Δεν είναι έτσι πλέον. Δεν είναι πλέον βιώσιμο το σύστημα και για μια σειρά άλλων λόγων όχι λιγότερο σημαντικών, όπως η συστηματική οικολογική καταστροφή και κατά συνέπεια δεν είναι βιώσιμο από πολιτική άποψη. Και για αυτό δεν μπορεί να επιβιώσει παρά μόνο κάνοντας χρήση δύο εργαλείων:
- Πρώτο, του διαρκούς πολέμου, και αυτή είναι η στρατηγική που έχουν επιλέξει οι ΗΠΑ ακολουθούμενες από τους Ευρωπαίους λακέδες τους και επιμένω στη λέξη «λακέδες», ως συστηματική πολιτική για τον έλεγχο της Ασίας, της Αφρικής και για την ανάκτηση του ελέγχου της Λατινικής Αμερικής. Και αυτό είναι το ένα εργαλείο –ο συστηματικός πόλεμος– και δεν θα μπορέσετε να κατανοήσετε τίποτα από όσα συμβαίνουν όχι μακριά από δω, στη Μέση Ανατολή, γύρω από τον Αραβικό κόσμο, τίποτα από το τι συμβαίνει ή ετοιμάζεται στην Ανατολική Ασία και στον Δυτικό Ειρηνικό, εάν δεν καταλάβετε ότι αυτός ο καπιταλισμός σε αυτό το στάδιο δεν έχει άλλα μέσα για να δαμάσει όχι μόνο τη διαρκή εναντίωση των λαών αλλά και την θετική και επιτυχή αντίσταση που προβάλλει ένας αριθμός κρατών του Νότου.
- Το δεύτερο εργαλείο είναι να αποχαιρετήσουν τη Δημοκρατία –να πουν ζήτω ο φασισμός– η επιστροφή στον φασισμό, αυτό τους είναι ευπρόσδεκτο, είναι το μόνο μέσο που διαθέτουν, ο Μοννέτ εκ των θεμελιωτών την Ε.Ε. υπήρξε φασίστας, οι συμπάθειές του περιλάμβαναν τον Μουσολίνι και ακόμα και τον Χίτλερ. Και αυτό είναι το μοντέλο της δημοκρατίας. Είδαμε, πως στην Ουκρανία για παράδειγμα, η συμμαχία του ευρωπαϊκού και του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού με τους τοπικούς ναζιστές υπήρξε αποφασιστική για την εξέλιξη των γεγονότων που συνέβησαν εκεί.
Αυτό το σύστημα ήδη ενδορρηγνύεται ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους που δεν είναι βιώσιμο. Γι’ αυτό όλα εκείνα με τα οποία μας κατέκλυσαν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1990-1991, για το «τέλος της Ιστορίας» και τον καπιταλισμό που θα είναι εδώ για πάντα και για τον καπιταλισμό που είναι ικανός να προσαρμόζεται σε κάθε μελλοντική αλλαγή του ανθρώπινου γένους κ.λπ., όλες αυτές οι ανοησίες δεν άντεξαν για πολλά χρόνια. Πολύ γρήγορα, από τα μέσα της δεκαετίας του 90 ήδη, είδαμε, αρχίζοντας από τη Λατινική Αμερική ειδικότερα, τα κινήματα των λαών να απορρίπτουν τις συνέπειες αυτής της φοβερής ιστορίας.
Έτσι, οι εξαιρετικές παρουσιάσεις που έκαναν χθες ο αντιπρόεδρος Λινέρα και ο φίλος μας από τη Βενεζουέλα αναφερόμενοι στο τι έχει επιτευχθεί, με τα επαναστατικά προχωρήματα, όχι βέβαια την επανάσταση, αλλά σίγουρα πρόκειται για επαναστατικά θετικά προχωρήματα στις χώρες τους, στη Βολιβία και την Βενεζουέλα, που το ίδιο μπορεί να λεχθεί σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικές παραλλαγές και για αρκετές άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής –δεν αναφέρομαι φυσικά στην Κούβα– είναι παραδείγματα μιας θετικής απάντησης στην ενδόρρηξη του συστήματος ή εγχειρημάτων που αυτοπροσδιορίζονται ως προσπάθειες για το θετικό ξεπέρασμα της ενδόρρηξης του συστήματος.
Αλλά, με έναν άλλο τρόπο, και η Κίνα ως η μόνη πραγματικά αναδυόμενη χώρα, είναι μέρος της ενδόρρηξης. Η επιτυχία της είναι μέρος της ενδόρρηξης. Δεν θέλω να προχωρήσω σε αυτό το θέμα, γιατί μια αναγκαστικά συνοπτική τοποθέτηση θα οδηγούσε σε παρανοήσεις που θέλω να αποφύγω. Και, σε μικρότερο βαθμό αλλά πάντως σε κάποιο βαθμό (είναι μέρος της ενδόρρηξης), και εκείνες οι άλλες χώρες, που είτε μας αρέσουν τα πολιτικά καθεστώτα τους είτε όχι, εδώ και εκεί στο Νότο, όπως οι λεγόμενες BRICS ανάμεσα σε άλλες, αλλά πάντως η Κίνα κατέχει ιδιαίτερη θέση.
Και έπειτα έχουμε πολλές εκρήξεις, εξεγέρσεις λαών –η δική σας η ελληνική είναι μέρος αυτού του τοπίου– που είδαμε επίσης σχετικά πρόσφατα να αναπτύσσονται σε κάποιες αραβικές χώρες, που δεν οδήγησαν σε τίποτα ή είχαν πολύ μικρά αποτελέσματα, ή οδήγησαν σε καταστάσεις που είναι μίξη προόδου και οπισθοδρόμησης, οι οποίες είναι πολυσύνθετες αλλά που παρ’ όλα αυτά είναι η αρχή ενός κινήματος. Ξέρετε, το συνοψίζω με ένα ωραίο σύνθημα που είδα στους δρόμους του Καΐρου: «Η επανάσταση», έτσι την ονομάζουν, «δεν άλλαξε το σύστημα, άλλαξε όμως τους ανθρώπους». Και αυτό σημαίνει πολλά για το μέλλον.
Και τώρα, τι κοινό υπάρχει σε όλες αυτές τις περιπτώσεις; Ανάμεσα σε εκείνες που πέτυχαν και σε κείνες που απέτυχαν; Αυτές που πέτυχαν το κατόρθωσαν γιατί υπήρξαν ικανές να αναπτύξουν ένα εγχείρημα κυριαρχίας. Και αυτό παρουσιάστηκε ωραία χθες για τη Βολιβία και τη Βενεζουέλα, θα μπορούσε να παρουσιαστεί για άλλες χώρες είτε μας αρέσουν είτε όχι, θα μπορούσε να παρουσιαστεί για την Κίνα –ένα εγχείρημα κυριαρχίας. Το οποίο σημαίνει ένα εθνικό σχέδιο για τη συστηματική οικοδόμηση ενός μοντέρνου παραγωγικού συστήματος –δεν μου αρέσει η λέξη μοντέρνο– ενός συστήματος εκβιομηχανισμένου και εκσυγχρονισμένου, συναρθρωμένου με την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό της αγροτικής οικογενειακής παραγωγής. Και το οποίο γίνεται αντιληπτό σαν ένα σύστημα που διανέμει τα αποτελέσματα της ανάπτυξης στην τεράστια πλειονότητα –ιδανικά σε όλο τον λαό. Το αποκαλώ ένα εθνικό λαϊκό εγχείρημα κυριαρχίας. Βλέπετε, δεν χρησιμοποιώ τον όρο σοσιαλιστικό. Εθνικό και λαϊκό το οποίο όντας τέτοιο, και στον βαθμό που είναι τέτοιο, είναι επίσης μια φάση στον μακρύ δρόμο προς τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, και είναι επίσης το πλαίσιο που δημιουργεί τις συνθήκες για την επινόηση και την ανάπτυξη του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας. Δεν αποδέχεται ένα εκ των προτέρων δεδομένο μοντέλο, όπως το δυτικό μοντέλο της πολυκομματικής κοινοβουλευτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που σημαίνει περίπου ένα τίποτα. Είσαι ελεύθερος να επιλέξεις, μπορείς να ψηφίσεις το ένα ή το άλλο, αλλά την επόμενη μέρα σου λένε ότι το κοινοβούλιο δεν έχει λόγο, δε μετράει γιατί είναι η αγορά εκείνη που αποφασίζει. Και αν ψηφίζεις ενάντια στις αγορές παρανομείς, και στην Ελλάδα είχατε τέτοιες «παράνομες» εκλογές. Ή σημαίνει μια φάρσα όπως αυτές που έχουμε στις περισσότερες περιπτώσεις των χωρών της Ασίας και της Αφρικής.
Τέταρτο σημείο: Τι μπορεί να συμβεί στην Ελλάδα – «Οι δύο φορές που ένιωσα περίπου Έλληνας»
Έτσι λοιπόν, αυτό είναι το κοινό έδαφος, ο κοινός παρονομαστής –η ύπαρξη ενός σχεδίου κυριαρχίας. Αλλά τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα; Η Ελλάδα δεν μπορεί να έχει ένα σχέδιο κυριαρχίας εφόσον παραμένει στην ευρωζώνη και την Ε.Ε. Νομίζω, και θα έρθω τώρα σε αυτό το σημείο, ότι αφού ψηφίσατε έπρεπε μετά να είχατε πει στους Ευρωπαίους: «Αυτό είναι το σχέδιο μας». Είναι συμβατό με ό,τι πιστεύετε πως είναι ή θα έπρεπε να είναι οι κανόνες του ευρώ και της Ευρώπης; Αν ναι διαπραγματευόμαστε, αν όχι τότε διαπραγματευόμαστε την έξοδό μας. Και παίρνουμε άμεσα μέτρα που μας θέτουν σε ισχυρή θέση. Θέτουμε υπό έλεγχο τις ροές κεφαλαίου. Εάν πάρετε μέτρα εναντίον μας, δεσμεύουμε το χρέος σας, τα διαθέσιμα που έχετε εδώ κ.λπ. Αυτό θα μπορούσε και έπρεπε να είναι νομίζω η λογική συνέπεια αυτού που ισχυρίζομαι, ότι δηλαδή δεν θα γίνει ανεκτό να έχετε ένα σχέδιο κυριαρχίας και ταυτόχρονα να παραμένετε στην Ε.Ε. Γιατί ένα εγχείρημα κυριαρχίας σημαίνει την βαθμιαία έστω έξοδο από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και το ευρωπαϊκό πρότζεκτ είναι αναπόσπαστο τμήμα του συστήματος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Και έτσι δεν μπορείτε να τα έχετε και τα δύο: Και ένα σχέδιο κυριαρχίας και την παραμονή σας στην Ε.Ε.
Τι μπορεί να συμβεί στην Ελλάδα; Η αυταπάτη ότι η Ευρώπη θα δεχθεί να διαπραγματευτεί; Όχι και νομίζω ότι δυστυχώς θα το δείτε αυτό. Οποιεσδήποτε και αν είναι οι προτάσεις σας, οσοδήποτε τεράστιες και αν είναι οι παραχωρήσεις σας, θα πουν ότι πρέπει να συνθηκολογήσετε. Δεν υπάρχει παρά μόνο μια έκβαση, η πλήρης και άνευ όρων συνθηκολόγηση. Και τον «κύριο» αυτόν τον οποίο απεχθάνομαι απόλυτα, τον «κύριο» αυτό από το Λουξεμβούργο θα έπρεπε να το φτύσετε κατά πρόσωπο όχι να διαπραγματευτείτε μαζί του. Θα γινόσασταν κατανοητοί από τους ευρωπαϊκούς λαούς, εντελώς κατανοητοί
Αυτό νομίζω ότι θα έπρεπε να είναι το κέντρο της συζήτησης. Με βάση τα παραπάνω, τι μπορεί να συμβεί στην Ελλάδα; Η αυταπάτη ότι η Ευρώπη θα δεχθεί να διαπραγματευτεί; Όχι και νομίζω ότι δυστυχώς θα το δείτε αυτό. Οποιεσδήποτε και αν είναι οι προτάσεις σας, οσοδήποτε τεράστιες και αν είναι οι παραχωρήσεις σας, θα πουν ότι πρέπει να συνθηκολογήσετε. Δεν υπάρχει παρά μόνο μια έκβαση, η πλήρης και άνευ όρων συνθηκολόγηση. Και τον «κύριο» αυτόν τον οποίο απεχθάνομαι απόλυτα , τον «κύριο» αυτό από το Λουξεμβούργο θα έπρεπε να το φτύσετε κατά πρόσωπο όχι να διαπραγματευτείτε μαζί του. Θα γινόσασταν κατανοητοί από τους ευρωπαϊκούς λαούς, εντελώς κατανοητοί.
Έτσι λοιπόν, η μεγαλοσύνη της Ελλάδας είναι ότι εσείς, ο ΣΥΡΙΖΑ, έχετε δείξει αυτή την τόλμη. Και αποδείξατε ότι διαθέτετε αυτή την τόλμη ακριβώς γιατί καταθέσατε την πρόταση ενός εύλογου, έξυπνου σχεδίου επιδίωξης κυριαρχίας, προσαρμοσμένου στις συνθήκες της χώρας σας. Είχατε την τόλμη να το προτείνετε και νικήσατε. Το μάθημα έγινε κατανοητό στην Ισπανία. Οι Podemos είχαν την τόλμη και νίκησαν. Αλλά όμως δεν βλέπουμε κανέναν στη Γαλλία, τη Γερμανία ή τη Βρετανία που να έχει τέτοιο θάρρος. Το αποτέλεσμα είναι είτε ότι τη φωνή της έκφρασης τη δίνουν οι φασίστες –και η Δεξιά είναι πολύ ευτυχής με αυτό και όταν αναφέρομαι στη Δεξιά περιλαμβάνω και τους σοσιαλιστές σε αυτήν– είτε προκύπτει μια κατάσταση δύσκολα ερμηνεύσιμη σαν την περίεργη κατάσταση που επικρατεί στη Βρετανία σήμερα (ο Ταρίκ Αλί θα πει περισσότερα επ’ αυτού). Έτσι λοιπόν, είχατε αυτή την τόλμη. Τώρα πρέπει να συνεχίσετε να την έχετε. Αυτή είναι η μόνη πιθανότητα να νικήσετε. Μπορείτε να νικήσετε και αυτή είναι η μόνη περίπτωση να νικήσετε. Σε αντίθετη περίπτωση, το σχέδιο των Ευρωπαίων είναι να καταστρέψουν την Ελλάδα.
Ξέρετε, δύο φορές στη ζωή μου δεν αισθάνθηκα μόνο αλληλέγγυος με τους Έλληνες, αλλά περίπου Έλληνας. Το 44 ήμουν έφηβος, ζούσα τότε στο Πορτ Σάιντ όταν οι ναύτες του Αβέρωφ θέλανε να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να συμμετάσχουν στην απελευθέρωση μαζί με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ και όλη μας η καρδιά ήταν μαζί τους, με τους απελευθερωτές της Ελλάδας. Αλλά η μοναρχία, η ελληνική μοναρχία, οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές, η μοναρχία της Αιγύπτου, δεν το ήθελαν αυτό. Και τους έκρυψαν φίλοι που αργότερα έγιναν σύντροφοι μου στο κομμουνιστικό κόμμα, τους έκρυψαν στο Πορτ Σάιντ. Όλοι τους συνελήφθησαν, και οι Αιγύπτιοι και οι Έλληνες, από τους Βρετανούς, από τους Έλληνες φασίστες και από τους Αιγύπτιους συνεργάτες τους. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που θαύμασα το κουράγιο της Ελλάδας. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν η δεύτερη φορά. Είχα ανάμικτα συναισθήματα στο παρελθόν. Ακόμα τότε μετά την πτώση της δικτατορίας και την έλευση του ΠΑΣΟΚ. Γιατί ακριβώς το ΠΑΣΟΚ ανέπτυξε πολύ γρήγορα αυτή την ευρωπαϊκή αυταπάτη και θεώρησα ότι αυτό υπήρξε ένα τεράστιο ιστορικό λάθος. Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει παραμείνει εκτός, όπως ας πούμε η Νορβηγία, και να πει… καλά, θα δούμε, δεν είμαστε εναντίον σας αλλά δεν εννοούμε και να μπούμε έτσι, άνευ όρων.
Το συμπέρασμά μου: Ο κόσμος περιέργως έχει πάντα αρχίσει να αλλάζει από τις περιφέρειές του. Και θα σας έδειχνα αν είχα χρόνο ότι και ο καπιταλισμός άρχισε από την Ευρώπη που τότε ήταν στην περιφέρεια και όχι από τα κέντρα εκείνης της εποχής, την Κίνα, την Ινδία και τη Μέση Ανατολή. Ο σοσιαλισμός, αν τον ονομάσετε έτσι, άρχισε από τις περιφέρειες, από τους αδύνατους κρίκους, από τη Ρωσία, την Κίνα, και με όλες τις αμφισημίες των εθνικολαϊκών απελευθερωτικών κινημάτων. Και ακόμα και μέσα στα κέντρα άρχισε –και αυτό είναι κάτι σημαντικό– από την Ελλάδα, την Ισπανία, όχι από τη Γερμανία, τη Βρετανία, τη Γαλλία ή ακόμα και τη Σουηδία. Είχαμε μια τέτοια κατάσταση την εποχή του κινήματος των αδεσμεύτων, που το ονομάζω κίνημα αυτών που δεν δεσμεύονται από την παγκοσμιοποίηση, την παγκοσμιοποίηση εκείνης της εποχής, που έφερε τεράστιες θετικές αλλαγές στο Νότο, όποια και αν υπήρξαν τα όρια του και χωρίς καμιά συμμαχία, χωρίς καμία υποστήριξη από κανέναν στο Βορρά. Οι λαοί στον Βορρά, δυστυχώς παρέμειναν αλληλέγγυοι στο πλευρό των ιμπεριαλιστών ηγετών τους. Και αυτό, σε μεγάλο βαθμό, υπήρξε το δράμα της Ρώσικης Επανάστασης, το δράμα της Κινέζικης επανάστασης, το δράμα των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της Ασίας και της Αφρικής, το δράμα των προσπαθειών απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική. Θα έχουμε μια επανάληψη αυτής της κατάστασης; Δηλαδή τον κόσμο να αρχίζει πάλι να αλλάζει από το Νότο που περιλαμβάνει επίσης και την Ανατολή, χωρίς να συμβαίνει τίποτα στον Βορρά, στα κέντρα; Νομίζω ότι εδώ οι Ευρωπαίοι σύντροφοι έχουν μια γιγάντια ευθύνη. Γίνετε τολμηροί, όπως υπήρξε ο ΣΥΡΙΖΑ. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να συμμετάσχουν οι Ευρωπαίοι σε ένα μέλλον που θα διαθέτει νόημα.
[1] Καθεστώς / Κυβέρνηση του Βισύ: Η φιλογερμανική φασιστική κυβέρνηση που σχηματίστηκε από τον Γάλλο στρατάρχη και ήρωα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου Πεταίν στο τμήμα της Γαλλίας, νοτίως του Λίγηρα, μετά την εισβολή της Γερμανίας και τη συνθηκολόγησή της κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, η οποία και διατηρήθηκε από τον Ιούλιο του 1940 μέχρι τον Αύγουστο του 1944.
[2] Αναφέρεται βέβαια στον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, πρόεδρο της Κομισιόν από τον Νοέμβριο του 2014.
