Βλέποντας πίσω από τις μεταμορφώσεις των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας. Του Γιώργου Τσίπρα
Η καθοδική πορεία στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας δεν ξεκίνησε με τη δολοφονική επέμβαση του πρώτου στον Στόλο της Ελευθερίας το 2010. Αυτό ήταν το κορύφωμα της επιδείνωσης των σχέσεών τους μετά την άνοδο Ερντογάν στην εξουσία και τη νέα εξωτερική πολιτική Νταβούτογλου. Για παράδειγμα, είχε προηγηθεί η κτηνώδης επέμβαση του ισραηλινού στρατού στη Γάζα το 2008, κατά τη διάρκεια της οποίας οι δημόσιες αντιδράσεις της τουρκικής κυβέρνησης και ειδικά η ρητορική Ερντογάν ήταν «παράφωνη» για αυτό που αποτελεί στην πραγματικότητα η Τουρκία και σίγουρα αναντίστοιχη με τις αναπτυγμένες σχέσεις και συνεννόηση που συνέχισε να διατηρεί η Άγκυρα με το Τελ Αβίβ σε μια σειρά πεδία.
Η όξυνση από την πλευρά της Άγκυρας μετά την επίθεση στο Μαβί Μαρμαρά αφορούσε κατά ένα μεγάλο μέρος το επίπεδο της επίδειξης, είτε για εσωτερική κατανάλωση στην Τουρκία είτε για κατανάλωση στον ευρύτερο αραβομουσουλμανικό κόσμο. Η επίδειξη αυτή εξαργυρώθηκε στη διαμάχη με το κεμαλικό κατεστημένο, καθώς και στις εκλογικές επιδόσεις του ΑΚΡ (στο συνταγματικό δημοψήφισμα τον ίδιο χρόνο και στις βουλευτικές εκλογές το 2011) αλλά και στην εξωτερική επιρροή πριν και μετά την αραβική άνοιξη. Οι σχέσεις και παρασκηνιακές επαφές και προσπάθειες αποκατάστασης δεν διακόπηκαν ποτέ, παρά τη διπλωματική υποβάθμιση.
Αν αληθεύουν οι πληροφορίες, ο Ομπάμα κάλεσε στο τηλέφωνο τον Ερντογάν οδεύοντας προς το αεροπλάνο της επιστροφής από το Τελ Αβίβ, και μετά τις σχετικές φιλοφρονήσεις έδωσε το τηλέφωνο στο Νετανιάχου για τα περαιτέρω. Είχαν προηγηθεί για μήνες όχι μόνο προετοιμασίες της… συγγνώμης, αλλά κυρίως απτά βήματα μιας όχι πολύ δημόσιας και σε αντίθεση με τη ρητορική Ερντογάν, αποκατάστασης σχέσεων. Άλλωστε, μετά τη «συγγνώμη», ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν έχασε την ευκαιρία να «πιστοποιήσει» εξ αυτής την αυξανόμενη περιφερειακή ισχύ της Τουρκίας, λόγω της πολιτικής του στον αραβικό κόσμο.
Εδώ και μήνες η Τουρκία είχε σιωπηρά άρει το βέτο που έθετε προηγούμενα στη συμμετοχή του Ισραήλ σε νατοϊκές δραστηριότητες και το Ισραήλ είχε εξοπλίσει το νέο τουρκικό Μπόινγκ έγκαιρης προειδοποίησης με «ευαίσθητα» ηλεκτρονικά, σχέσεις που δεν συνάδουν με πολύ… εχθρικές χώρες. Τον περασμένο Νοέμβριο, κατά την επίσκεψη Νταβούτογλου στη Γάζα οι υψηλοί φιλο-παλαιστινιακοί τόνοι δεν εμπόδισαν τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών να ενημερώσει τους δημοσιογράφους για τους υπόγειους διαύλους επικοινωνίας της Άγκυρας με το Τελ Αβίβ, σύμφωνα με τους Times.
Η υπερβολική προσέγγιση της όξυνσης των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας που έβλεπε μέχρι και πολεμικό επεισόδιο ανάμεσα στους δυο πρώην συμμάχους, παραβλέποντας το βαθμό θεατρινισμού της πολιτικής Ερντογάν και κυρίως το γεγονός ότι και οι δύο χώρες παραμένουν κατά βάση (πριν από οτιδήποτε άλλο) εταίροι των ΗΠΑ, κινδυνεύει τώρα να δώσει τη θέση της σε μια εξίσου υπερβολική προσέγγιση που προεξοφλεί μια επαναφορά των σχέσεων Ισραήλ Τουρκίας σε ένα παλιότερο ειδύλλιο, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο. Υπάρχουν παράγοντες κυρίως από την πλευρά του Ισραήλ που συνωθούν σε μια κάποια αποκατάσταση της παλιάς στρατηγικής συνεργασίας αλλά συνεχίζουν ταυτόχρονα να ενισχύονται οι παράγοντες απόκλισης και αντίρροπων πολιτικών των δύο φιλοαμερικανικών περιφερειακών δυνάμεων, ιδιαίτερα μετά την Αραβική Άνοιξη. Αν δεν ήταν οι ΗΠΑ, τα γεωενεργειακά και ευρύτερα συμφέροντά τους στην περιοχή, οι δεύτεροι παράγοντες θα βάραιναν ενάντια στους πρώτους. Για την Τουρκία, ο ρόλος που επιδιώκει να διαδραματίσει ως διαμετακομιστής ενεργειακών δρόμων, η αντιμετώπιση του κουρδικού στο οποίο το Ισραήλ έχει επιρροή, η αντιμετώπιση του Ιράν στο πλαίσιο ενός τριγώνου με το Ισραήλ και, τέλος, η υπεραξία που απολάμβανε η Άγκυρα ως συνομιλητής του Τελ Αβίβ, αποτελούν λόγους μιας επαναπροσέγγισης. Το Ισραήλ μετά την Αραβική Άνοιξη και την απώλεια γεωπολιτικής ισχύος από τις ανατροπές στην περιοχή δεν μπορεί παρά να αναθεωρεί τον τρόπο με τον οποίο είχε μάλλον βιαστικά αντιμετωπίσει τη στροφή Ερντογάν.
Το ιμπρόγκλιο στη Συρία και ο τρόπος που θα διευθετηθούν οι γεωενεργειακές αντιθέσεις στην ανατολική Μεσόγειο, δεν ωθούν αυτομάτως σε μια μεγαλύτερη συνεργασία Τουρκίας-Ισραήλ όπως επιδιώκουν οι ΗΠΑ στα πεδία αυτά, και αποτελούν τα ζητήματα που θα κρίνουν το μέλλον των σχέσεων Άγκυρας και Τελ Αβίβ, ενώ άλλοι παράλληλοι παράγοντες όπως οι αντίρροπες σχέσεις Τουρκίας Ισραήλ με τον αραβομουσουλμανικό κόσμο θα συνεχίσουν να εντείνουν τα προβλήματα.
Η εκμετάλλευση των αντιθέσεων Τουρκίας και Ισραήλ από άλλες δυνάμεις, για παράδειγμα την Ελλάδα ή την Κύπρο, όπως και γενικά η εκμετάλλευση των αντιθέσεων ανάμεσα σε τρίτους, έχει νόημα όταν υπάρχει χαραγμένη μια πολιτική που διαθέτει ισχύ, στόχους και μέσα πραγματοποίησης και στο πλαίσιο αυτό μπορεί και εκμεταλλεύεται αντιθέσεις τρίτων.
Όταν όλη η «πολιτική» εξαντλείται σε αυτή την εκμετάλλευση, είναι προφανώς καταδικασμένη σε αποτυχία και φαινόμενα μπούμερανγκ.
