Οι τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη

Για την παράσταση «Ομπίντα» του Γιώργου Κοτανίδη

του Γιώργου Παπαϊωάννου

Μια μικρή λεπτομέρεια που για κάποιο λόγο είχα συγκρατήσει διαβάζοντας παλιότερα για τη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη, ήταν ότι στο δωμάτιό του στη Σιβηρία είχε τρία πορτρέτα. Δεν ήταν του Μαρξ, του Λένιν ή του Στάλιν. Τον εξόριστο καθαιρεμένο γενικό γραμματέα του ΚΚΕ, συντρόφευαν στο «κελί» του οι μορφές του Μπετόβεν, του Χέμινγουεϊ και του Αϊνστάιν. Έτσι λοιπόν, το πρώτο πράγμα που πρόσεξα μπαίνοντας στο θέατρο του ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης όπου παίζεται η παράσταση «Ομπίντα», οι τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη, ήταν τα τρία αυτά μικρά κάδρα σε μια βιβλιοθήκη που μαζί με λίγα ακόμα έπιπλα συνθέτουν το σκηνικό της τραγικής ιστορίας.

Ο Ζαχαριάδης, άλλοτε λαοπρόβλητος ηγέτης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, περνά τις τελευταίες ώρες της ζωής του, αφού έχει προειδοποιήσει ότι αν τα αιτήματά του δεν γίνουν δεκτά, πρόκειται να αυτοκτονήσει την πρώτη μέρα του Αυγούστου του 1973. Βρίσκεται ήδη πολλά χρόνια στο παγωμένο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου τον κρατά εξόριστο το μετασταλινικό καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης σε συνεργασία με την ηγεσία του ΚΚΕ. Ο Νίκος Ζαχαριάδης γράφει αυτές τις τελευταίες ώρες το «μήνυμα από την άλλη μεριά», ένα τελευταίο γράμμα με το οποίο απευθύνεται ως μελλοθάνατος σε εχθρούς και φίλους. Σκέφτεται όσα έχουν συμβεί, αυτά που του καταλογίζουν, τα λάθη και τις ευθύνες του, την προσφορά του. Συνομιλεί με κατηγόρους και «φαντάσματα», θυμάται οικεία και αγαπημένα πρόσωπα, εξοργίζεται αλλά και αμύνεται σαν θηρίο στο κλουβί, αναμετριέται με την Ιστορία και τον ίδιο του τον εαυτό.

Μπορεί να γίνει καλό θεατρικό έργο μια ιστορία τόσο φορτισμένη πολιτικά; Ίσως κανείς προβληματίζεται για αυτό πριν παρακολουθήσει το «Ομπίντα», αλλά μετά το τέλος της παράστασης, δεν έχει απομείνει στο θεατή καμιά αμφιβολία. Ο Γιώργος Κοτανίδης καταφέρνει να κρατήσει καθηλωμένο για μιάμιση ώρα το κοινό, πάνω σε ένα κείμενο δύσκολο, γεμάτο αναφορές σε ιστορικά γεγονότα, πρόσωπα και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Έχοντας κάνει πολύ δουλειά και μεγάλη έρευνα για το πρόσωπο που υποδύεται, αφού βρέθηκε ακόμα και στη μακρινή Σιβηρία, ο ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτης του έργου, παρουσιάζει ανάγλυφα την τραγικότητα του τέλους μιας σημαντικής προσωπικότητας της Ελλάδας του περασμένου αιώνα.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα γιατί σε υπερθετικό βαθμό συγκέντρωνε τα χαρακτηριστικά και τις αντιφάσεις του κομμουνιστικού κινήματος της εποχής του. Ενός παγκόσμιου κινήματος που σημαδεύτηκε από ηρωικές πράξεις, σκληρούς αγώνες, απίστευτες αυτοθυσίες, αλλά και «τις αδυναμίες και τις ελεεινότητες των πρώτων προσπαθειών» για τις οποίες έκανε λόγο ο ιστορικός ιδρυτής του. Θα έλεγε κανείς ότι ο Ζαχαριάδης χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα από μια ακόμα μεγάλη αντίφαση. Από τη μια, το αρκετά κλειστό πλαίσιο της εποχής, από την άλλη μια τάση πιο δημιουργικής προσέγγισης της πραγματικότητας. Ο Γ.Κοτανίδης επιμένοντας στο «γράμμα» του 1940, τη «θεωρία των δύο πόλων», την αγάπη για την πατρίδα και τη χούφτα από το χώμα της που κρατούσε μαζί του, ακόμα και στον Μπετόβεν, τον Χέμινγουεϊ, τον Αϊνστάιν, αλλά και τον Κωστή Παλαμά, αναδεικνύει συνειδητά την πλευρά αυτή.

Είναι η παράσταση μια «αγιογραφία» του Ν. Ζαχαριάδη; Ένας αυστηρός κριτής θα υποστήριζε ότι γέρνει προς αυτό τον κίνδυνο. Με μια δεύτερη ματιά, θα διαπιστώσει κανείς ότι το έργο αναδεικνύει την αντιφατικότητα και την τραγικότητα του ήρωα και της εποχής. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει κανείς να σχηματίσει τη δική του άποψη.

Στο επόμενο φύλλο, ο Γιώργος Κοτανίδης μιλά στον Δρόμο για την παράσταση και τον Νίκο Ζαχαριάδη.

INFO

Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης» – Πειραιώς 206, Ταύρος
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00 (μέχρι 31/1)
Κείμενο – Σκηνοθεσία: Γιώργος Κοτανίδης
Συνεργαζόμενος σκηνοθέτης: Ιωσήφ Βαρδάκης.
Σκηνικά: Πουλχερία Τζόβα. Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα.
Video art: Κλεοπάτρα Κοραή.
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα.
Μουσική επιμέλεια: Νίκος Γιατράκος.
Παίζουν: Γιώργος Κοτανίδης, Δώρα Χρυσικού, Σπύρος Περδίου.