«Ο McNeill έτσι κι αλλιώς δεν ήταν τυχαίος όταν, το 1976, παρέδωσε αυτή την πρωτοπόρα θεώρησή του για τον άνθρωπο και τους μικροοργανισμούς. […]. Το “Λαοί και Επιδημίες” όμως ήταν ένα τόλμημα, και η αφήγησή του παραμένει μια καινοτομία, παρά τα τεράστια άλματα της επιστήμης στα χρόνια που μεσολάβησαν. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να επανέρχεται κανείς στα γραπτά του (με αφορμή την ελληνική έκδοση), εν μέσω πανδημίας, για να συναντήσει εξελισσόμενα ιστορικά νήματα, να προβλέψει μελλοντικές οδούς ανθρώπων και πλανήτη, να κατανοήσει.
Ο McNeill πιστεύει (και αποδεικνύει) πως η επαφή του ανθρώπου με διάφορα παθογόνα (ο μικροπαρασιτισμός είναι ο όρος που χρησιμοποιεί, τεχνικά αδόκιμος πλέον, αλλά φιλοσοφικά πλήρης) είναι μια κινητήρια δύναμη ροής της ιστορίας. Δύναμη μεγαλύτερη πολλών πολέμων, μα παραγνωρισμένη. Δύναμη με μακρόπνοες επιδράσεις αλλά και εστιασμένες μικροπαρεμβάσεις που είχαν δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο. Για τον McNeill, ο άνθρωπος είναι σε έναν συνεχή διάλογο με τους μικροοργανισμούς. Και διαμορφώνει τον πολιτισμό του ως ακολουθία αυτού του διαλόγου. Είναι οι αρχαίοι μικροοργανισμοί, που συναντούσε ο άνθρωπος σε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες και εδάφη, που τον εξανάγκαζαν να μετακινηθεί: από τις πρωτόγονες εποχές μέχρι την ενεργητική αστυφιλία του 18ου αιώνα, και εντέλει μέχρι την παθητική αστυφιλία (που μόλις αναδυόταν το 1976, αλλά οι παραγκουπόλεις τού σήμερα είναι εκεί, στα γραπτά του McNeill, ως εικόνα από το μέλλον).
Είναι οι μικροοργανισμοί που δημιουργούσαν, μέσω απρόβλεπτων θανατηφόρων επιδημιών, το θρησκευτικό συναίσθημα (την ανάγκη ενός τελεολογικού αφηγήματος) και τις πολιτικές ανακατατάξεις. Είναι αυτοί που επέτρεψαν στον Cortez να αφανίσει πολιτισμούς παρθένους σε νοσήματα του παλαιού κόσμου (με τον φυσικό θάνατο από τη νόσο να συνοδεύει τον πνευματικό θάνατο: από τον θεό που δεν τους προστάτευσε…). Είναι η ελονοσία που απέτρεπε την αποικιοκρατική διείσδυση στην Αφρική πριν την ευρεία καλλιέργεια κιγχόνης, εισαγόμενης από τον νέο κόσμο, στις ολλανδικές αποικίες ‒ θεραπεία που ο προτεσταντικός κόσμος απέρριπτε ως εισήγηση των Ιησουιτών. Είναι ο κίτρινος πυρετός που απέτρεπε τη μακροημέρευση της ισπανικής και γαλλικής κυριαρχίας στην Κεντρική Αμερική, και επέτρεψε την αμερικανική, όταν ο Walter Reed ήλεγξε τα κουνούπια. Είναι το αποτέλεσμα του γαλλοπρωσικού πολέμου του 19ου αιώνα που κρίθηκε στο ποιος εμβολίασε τους στρατιώτες του. Είναι ο μικροπαρασιτισμός που, σε συνεργασία με τον μακροπαρασιτισμό (των κοινωνικών και οικονομικών διαστρωματώσεων), διαμόρφωνε υγιείς τροφοσυλλέκτες, γεωργούς, εργάτες, πολεμιστές.
Ο McNeill συλλαμβάνει τη σύνθετη εικόνα: ο γεωργός, που δημιουργεί νέους χώρους καλλιεργειών καταστρέφοντας δασικές εκτάσεις, δημιουργεί και χώρους ιδανικούς για να ανθήσει η ελονοσία (και, πολλά χρόνια μετά τον McNeill, να συναντήσει ο άνθρωπος παράξενους θανατηφόρους ιούς). Ή ο ψυχρός 14ος αιώνας, που οδήγησε σε ανάγκη για περισσότερα μάλλινα ενδύματα, περισσότερο πρόσφορα άλλωστε λόγω βελτιωμένων απολαβών του περιορισμένου, εξαιτίας της πανώλης, εργατικού δυναμικού ‒οι ψύλλοι-μεταφορείς του τύφου πολύ αγάπησαν αυτά τα μάλλινα ενδύματα, ενώ από την άλλη δεν τα αγάπησαν καθόλου δερματικές ασθένειες όπως η λέπρα‒, κάποιες άλλες όμως δερματικές ασθένειες λειτούργησαν εξυπνότερα και άλλαξαν οδούς, κι έτσι η ωχρά σπειροχαίτη ίσως έπαψε να είναι τα δερματικά έλκη της τροπικής μόρωσης, και έγινε η σύφιλη (άλλοι πάλι επιμένουν πως η σύφιλη είναι μια από τις λίγες εισαγωγές του νέου κόσμου στον παλαιό, μαζί με την πατάτα). Η σύνθετη εικόνα ενδέχεται να περιλαμβάνει και την «εξημέρωση» ορισμένων παθογόνων: οι παιδικές ασθένειες υπήρξαν θανατηφόρες επιδημίες (και γίνονται τέτοιες κάθε φορά που συναντούν έναν νέο πληθυσμό)».
Απόσπασμα από άρθρο του παθολόγου Γιώργου Παππά με αφορμή την ελληνική έκδοση του βιβλίο του McNeill «Λαοί και Επιδημίες» που πρωτοεκδόθηκε το 1976.
Πηγή: amagi.gr
