Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε Στο Κόκκινο 105,5 (18 και 19 Οκτωβρίου) μεταξύ του οικοδεσπότη Στέλιου Ελληνιάδη, του ιστορικού Γιώργου Πετρόπουλου και του Σήφη Ζαχαριάδη, γιου του Νίκου Ζαχαριάδη, με αφορμή την έκδοση δύο τόμων με δημοσιευμένα κείμενα (1940-47) του επί 25 έτη Γ.Γ. του ΚΚΕ από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Στο πρώτο μέρος, οι συμμετέχοντες αναφέρθηκαν στην μεταπολεμική εκ των έσω απαξίωση πολλών αγωνιστών του κομμουνιστικού κινήματος, έως και τη «δαιμονοποίηση» του Ζαχαριάδη που σφραγίστηκε με την πολυετή εξορία του στη Σιβηρία και τον επακόλουθο θάνατό του κάτω από ένα πέπλο αποσιώπησης.
Πογκρόμ εναντίον των Εαμιτών
Σ.Ε.: Ρίχνοντας μια ματιά σ’ αυτούς τους τόμους, θα έλεγα ότι περνάει η ιστορία της δεκαετίας του ’40. Όλα τα δραματικά γεγονότα, γιατί ο Ζαχαριάδης αποδεικνύεται πολυγραφότατος. Πολλά κείμενά του, εκτός από τις μεγάλες εισηγήσεις στο 7ο Συνέδριο κ.λπ., είναι σχεδόν σαν χρονογραφήματα. Είναι παρεμβάσεις στην τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα και ταυτόχρονα, εκτός από τις θέσεις του ΚΚΕ που εκφράζει, δίνουν πολλές πληροφορίες για τα γεγονότα που συμβαίνουν, όπως για παράδειγμα, την τρομακτική κατάσταση που επικρατεί μετά τα Δεκεμβριανά (και τη συμφωνία της Βάρκιζας) όπου έχει εξαπολυθεί από το Μαύρο Μέτωπο, από τις φασιστικές δυνάμεις, ένα τρομερό πογκρόμ, η λεγόμενη λευκή τρομοκρατία. Εναντίον των αγωνιστών του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ, μια τρομοκρατία που αναφέρεται σε εκατοντάδες δολοφονίες από τους φασίστες, στα χωριά και σε πόλεις, σε όλη την Ελλάδα. Μιλάμε για 150 φασιστικές συμμορίες και 18 χιλιάδες άτομα που επανδρώνουν αυτές τις συμμορίες, που δολοφονούν άοπλους ανθρώπους επειδή συμμετείχαν στον αγώνα εναντίον των ναζί, και, μάλιστα, με τσεκούρια, με καρφιά και με σιδερογροθιές, όπως γράφει ο Ζαχαριάδης.
Γ.Π.: Δολοφονίες, βιασμοί, ξυλοδαρμοί, καταστροφή περιουσίας, ένα ατέλειωτο κυνηγητό που μετά τη Βάρκιζα (12 Φεβρουαρίου 1945) και μέχρι το Λιτόχωρο (30 Μαρτίου 1946), ουσιαστικά, αναγκάζει χιλιάδες αγωνιστές να φύγουν από τους τόπους διαμονής τους, κυρίως στην ύπαιθρο, αλλά και από τις πόλεις, να βγούνε στα βουνά. Κι έτσι είχαμε τους καταδιωκόμενους. Οι οποίοι καταδιωκόμενοι όταν πια δεν υπήρχε δρόμος επιστροφής σε ειρηνικές καταστάσεις, ήταν αυτοί που επάνδρωσαν τις πρώτες τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού. Υπάρχει βία που δεν ήταν δυνατό να καταγραφεί. Στον ένα χρόνο από τη Βάρκιζα, η Εθνική Αλληλεγγύη είχε δηλώσει γύρω στις χίλιες δολοφονίες. Κι αν το πήγαινες κατά περιοχή, το πράγμα έπαιρνε τρομαχτικές διαστάσεις. Υπάρχουνε πάρα πολλές συλλήψεις στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, από το ’47 μέχρι το ’52· πολλές απ’ αυτές, γύρω στα πέντε χιλιάδες άτομα, βρίσκονται στα αστυνομικά τμήματα και δεν υπάρχει δικογραφία σε βάρος τους. Δεν υπάρχει καμία νόμιμη διαδικασία ώστε αυτοί οι άνθρωποι να φυλακιστούν νόμιμα. Τους έψαχνε ο κόσμος να τους βρει, οι οικογένειές τους, οι άνθρωποι οι δικοί τους, και δεν ξέρανε πού είναι.
Νομιμοποίηση των καθαρμάτων
Σ.Ε.: Απελευθερώνονται οι συνεργάτες των Γερμανών και φυλακίζονται οι αντιφασίστες αγωνιστές. Εάν ενδιαφέρεται κανείς για την ιστορία, ανεξάρτητα από το αν είναι αριστερός, αν είναι με τον Ζαχαριάδη ή εναντίον του, έχει μεγάλη σημασία να διαβάσει αυτά τα ντοκουμέντα. Πώς, για παράδειγμα, ένας ταγματάρχης του Εθνικού Στρατού πηγαίνει στη Λακωνία και το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να ανοίξει τις φυλακές για να βγάλει τους συνεργάτες των Γερμανών που κατηγορούνται για εγκλήματα σε βάρος του ελληνικού λαού.
Γ.Π.: Αυτό έγινε πανελλαδικά. Μάλιστα, στα Δεκεμβριανά, είχανε μεταφέρει στην Αθήνα τα Τάγματα Ασφαλείας, τα οποία, όπως λέει στις αναμνήσεις του ο Λεωνίδας Σπαής, συντηρητικός, χρησιμοποιήθηκαν ενάντια στον ΕΛΑΣ. Αυτό, μετά, πήρε τεράστιες διαστάσεις. Το ακόμα χειρότερο είναι ότι μετά τον εμφύλιο όλοι αυτοί αναγνωρίστηκαν ως αντιστασιακοί χωρίς να έχουν την παραμικρή αντιστασιακή δραστηριότητα. Ίσα-ίσα, ήταν συνεργάτες των Γερμανών, ήτανε μαυραγορίτες, ήταν οτιδήποτε, δοσίλογοι μ’ όλους τους τρόπους που μπορεί να πει κάποιος κάποιον δοσίλογο, δηλαδή, υπεύθυνο του να δώσει λόγο για ό,τι έκανε σε βάρος της πατρίδας του την ώρα που αυτή ήτανε υπό το βάρος του κατακτητή.
Σ.Ε.: Έχετε κι ένα παράρτημα με διάφορα ντοκουμέντα που σχετίζονται με τα κείμενα που προηγούνται. Νομίζω ότι αυτές οι εκδόσεις είναι εξαιρετικές. Βλέπεις ότι αυτοί που αποτελούν την κυβέρνηση ή έχουνε νευραλγικά πόστα στον καινούργιο μηχανισμό που έχουνε στήσει οι Εγγλέζοι αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, όπως ο Μαντζαβίνος, είναι μία φάρα πολιτικών προσώπων που έχουν ένα παρελθόν βεβαρυμένο. Ορισμένοι ξεκινάνε από την αντικομμουνιστική ομάδα του Βενιζέλου, μετά γίνονται συνεργάτες του Μεταξά, μετά γίνονται συνεργάτες της κατοχικής κυβέρνησης, που έχουν στήσει οι Γερμανοί, και στη συνέχεια είναι υπουργοί ή στελέχη στη μεταπολεμική κυβέρνηση. Τα ίδια πρόσωπα!
Γ.Π.: Εδώ, ο Μανιαδάκης έγινε βουλευτής της ΕΡΕ! Ο άνθρωπος του Μεταξά, ο οποίος καταδίωξε τόσο πολύ τον κομμουνισμό, και έφυγε από τη χώρα, γιατί δεν μπορούσε να σταθεί πουθενά, επέστρεψε μετά την απελευθέρωση για να κάνει και πολιτική καριέρα. Αν ήταν μόνο αυτός… Κι ο Αβραάμ τι ήτανε; Ο εμπνευστής του ιδιωνύμου (ν. 4229/1929).
Σ.Ε.: Έτσι καλύπτει κανείς τα κενά μιας εικόνας που αν δεν την έχεις με μια πληρότητα δεν μπορείς να καταλάβεις τελικά τι έγινε, από ποιους έγινε και πώς έγινε.
Γ.Π.: Η βασική εξήγηση είναι η εξής. Την αντίσταση ενάντια στους κατακτητές την έκαναν λαϊκές δυνάμεις με πρωταγωνιστή το ΚΚΕ και δυνάμεις της Αριστεράς που κατάφεραν τότε κι έφτιαξαν το ΕΑΜ. Η αστική τάξη της Ελλάδας κι ο αστικός πολιτικός κόσμος, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, που ήτανε δευτερεύοντα πρόσωπα ουσιαστικά, δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς. Αυτό οδήγησε στο να διαμορφωθεί μια νέα λαϊκή πλειοψηφία που ήτανε εντελώς έξω από το ίδιο το καθεστώς. Το υπερέβαινε το καθεστώς. Επομένως, η παλινόρθωση του καθεστώτος με τα όπλα των Εγγλέζων και στη συνέχεια των Αμερικανών, δεν μπορούσε παρά να στηριχτεί σε ό,τι πιο σάπιο, πιο διεφθαρμένο και πιο προδοτικό υπήρχε σε αυτή τη χώρα, πριν. Αυτό ήτανε κι έτσι έγινε. Δεν είχαν άλλους να στηριχτούν. Σε ποιον μπορούσαν να στηριχτούν;
Σ.Ε.: Βεβαίως, μετά, ως νικητές, μετά το ’49, καθαγιάστηκαν όλοι αυτοί! Κατάφεραν να κάνουν μία κάθαρση, να αποκαθάρουν τους εγκληματίες, που συμπεριλάμβαναν οι δυνάμεις τους, οι οποίοι ήτανε κυρίαρχοι, και επίσης κατάφεραν να δημιουργήσουν μία δική τους εκδοχή της ιστορίας, η οποία βασίζεται μόνο σε ψέματα και διαστρεβλώσεις. Φοβάμαι ότι αυτή η παραποιημένη ιστορία που ταίριαζε στις ανάγκες και στην οπτική των κυρίαρχων, αυτών που βγήκαν από τη συνεργασία με τους Γερμανούς, και μετά με τους Εγγλέζους και τους Αμερικάνους, σαν αντίληψη πέρασε σε πολλούς ανθρώπους· και στην Αριστερά! Μέχρι σήμερα το βλέπω. Εμείς, οι ίδιοι οι αριστεροί, έχουμε πολλάκις αποδεχτεί τη συκοφαντία και τη δυσφήμηση των δικών μας συντρόφων! Των ανθρώπων που πρωτοστάτησαν σ’ αυτούς τους αγώνες. Που πολέμησαν. Και ο Ζαχαριάδης δεν έχει αξιολογηθεί ψύχραιμα, να δούμε τη συνεισφορά του. Εκμηδενίστηκε μετά την καθαίρεσή του. Επί 36 χρόνια μέλος και επί 25 χρόνια ΓΓ του κόμματος, 9 χρόνια στις φυλακές από τον Μεταξά και στο Νταχάου απ’ τους Γερμανούς, στα βουνά στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, για να καταλήξει στην δεκαεξάχρονη εξορία του στη Σιβηρία! Ε, τι άλλο να κάνει στη ζωή του ένας άνθρωπος με τόσες αγωνιστικές περγαμηνές και 25 χρόνια φυλακές και εξορία;! Δεν λέω ότι πρέπει να τον απαλλάξεις από κάθε αμαρτία , αλλά δεν μπορείς να μην συνυπολογίσεις τη συμμετοχή του σ’ αυτούς τους αγώνες.
Ζαχαριαδικός με τ’ όνομα
Σ.Ζ.: Από τα μικρά μου χρόνια, είμαι ζαχαριαδικός. Και τα χρόνια που είχα άλλο όνομα, Νικολάεφ, και τότε. Κατάλαβα αργότερα ότι είμαι ζαχαριαδικός, αλλά είμαι σίγουρα και πιο πολύ τώρα.
Σ.Ε.: Σήφη, γνώρισες τον πατέρα σου καλύτερα εκείνα τα χρόνια που τον έβλεπες κατά διαστήματα ή τον γνώρισες καλύτερα από τη στιγμή που μεγάλωσες;
Σ.Ζ.: Τα καλύτερά μου χρόνια ήτανε στην πρώτη εξορία, που πήγα σχολείο, που μέναμε μαζί, οι δυο μας. Και μετά μέναμε και στη Σιβηρία, αλλά μόνο τρεις μήνες το καλοκαίρι που είχα διακοπές. Με είχαν στείλει μακριά από τη Σιβηρία, στον Καύκασο. Αλλά τα πρώτα έξι χρόνια που μέναμε στην Μποροβιτσί, ούτε ήξερα ποιος είναι ο πατέρας μου, αλλά σαν άνθρωπος ήξερα καλά τι ήτανε.
Σ.Ε.: Δεν ήξερες ότι ήτανε ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, ότι είχε αυτή τη φοβερή, εκπληκτική ιστορία. Νόμιζες ότι είναι ένας απλός άνθρωπος, στη δασική υπηρεσία στο Μποροβιτσί.
Σ.Ζ.: Όταν ήμουνα 15 χρονών, στη Μόσχα, οι πολιτικοί πρόσφυγες μου είπαν ποιος ήτανε ο πατέρας μου και την άλλη μέρα πήγα στο Σοργκούτ, και τον ρώτησα, γιατί; Και μου είπε, θα ήθελα να σου το πει κάποιος άλλος, εγώ δεν μπορώ να είμαι αντικειμενικός, γι’ αυτό τώρα που ξέρεις μπορούμε να μιλήσουμε. Και τότε, μιλήσαμε για πρώτη φορά. Μου είπε για την 6η ολομέλεια, για την 7η, τι του είπανε, χαφιές, προδότης και τα λοιπά.
Σ.Ε.: Έπαθες μεγάλο σοκ, Σήφη;
Σ.Ζ.: Πολύ μεγάλο! Και από τότε κατάλαβα τι πρέπει να κάνω στη ζωή μου. Γιατί ήξερα ότι ο πατέρας μου ήταν ο καλύτερος άνθρωπος που έχω δει ποτέ!
Σ.Ε.: Συνάντησες και πολλούς ανθρώπους που είχανε μία λατρεία για τον πατέρα σου.
Σ.Ζ.: Και ανοιχτά και κρυφά. Και από το Πολιτικό Γραφείο, τότε, με ρωτήσανε, όταν ήμασταν οι δυο μας, θα πας αύριο στο Σοργκούτ; Πες του ότι τον αγαπάμε. Δεκαετία του ’60 και του ’70. Και πρέπει να ξέρεις ότι άνθρωποι σαν τον πατέρα σου υπάρχουν ένας στο εκατομμύριο. Και θυμάμαι, που είπα, γιατί στο εκατομμύριο; Πριν από 10 χρόνια και 15, που μίλησα με αντάρτες στη Θεσσαλονίκη κι εδώ, όλοι είπανε ότι είναι ζαχαριαδικοί, τώρα.
Σ.Ε.: Και τότε τον υπερασπίστηκαν αρκετοί.
Σ.Ζ.: Ναι, οι περισσότεροι στην Τασκένδη, αλλά εναντίον της εξουσίας δύσκολα παλεύεις.
Αναζητώντας την αλήθεια
Σ.Ε.: Έχεις αποκτήσει πρόσβαση στα αρχεία του ΚΚΕ, αλλά και στα σοβιετικά, νυν ρωσικά;
Σ.Ζ.: Σιγά-σιγά προχωράμε. Πολύ δύσκολο είναι και στη Μόσχα, γιατί πάρα πολλά είναι ακόμα απόρρητα. Έχω γράψει πριν έξι χρόνια ένα γράμμα στον Πούτιν, γιατί υπάρχουνε κάποια ντοκουμέντα που ξέρω ότι τα έχουνε, π.χ., το τελευταίο γράμμα που μου έγραψε ο Νίκος δύο ώρες πριν αυτοκτονήσει. Προσωπικό. Τίποτα πολιτικό δεν έχει. Γιατί δεν μπορώ να το έχω μετά από τριάντα χρόνια; Απάντησε ότι στο αρχείο του προεδρείου δεν υπάρχει τίποτα. Όλα είναι στο KGB, FSB τώρα. Με το FSB είχα μιλήσει τρεις-τέσσερις φορές και τελικά ήρθε ένα γράμμα επίσημο, ότι μη απόρρητα ντοκουμέντα δεν έχουνε. Όμως, σιγά-σιγά βγαίνουν.
Σ.Ε.: Σήφη, μήπως μέσα σ’ αυτά είναι και οι απαντητικές επιστολές του Αλέξη Πάρνη στον πατέρα σου, από την αλληλογραφία που είχανε; Στο βιβλίο «Γεια χαρά, Νίκος» περιλαμβάνονται μόνο τα γράμματα που του στέλνει ο πατέρας σου από το Μποροβιτσί. Τα γράμματα του Πάρνη δεν έχουνε βρεθεί. Μπορεί να είναι σε κάποιο τέτοιο αρχείο;
Σ.Ζ.: Αυτά που έστελνε ο Πάρνης ήτανε στο Μποροβιτσί κι όταν στείλανε τον πατέρα μου στη Σιβηρία, τα πήρε το KGB από το σπίτι. Τίποτα δεν αφήσανε. Και το ημερολόγιο που έγραφε για τη μητέρα μου που ήτανε φυλακισμένη, για το πώς ζούσαμε, το πήραμε αργότερα. Έχει και το αρχείο του ΚΚΕ πολλά πράγματα. Μου έδωσε κάτι η Αλέκα Παπαρρήγα, αλλά τα περισσότερα είναι κλειστά ακόμα, πιστεύω.
Γ.Π.: Ο φάκελος που έχει το ελληνικό κράτος είναι κλειστός. Όταν έγινε η καύση των φακέλων από την κυβέρνηση Τζανετάκη, με τον Κουβέλη νομίζω υπουργό Δικαιοσύνης, πάρθηκε μία απόφαση να μείνουν κλειστά τα αρχεία που κρατήθηκαν, των ιστορικών προσώπων, για είκοσι χρόνια. Λίγο πριν λήξει η εικοσαετία, νέα υπουργική απόφαση τα πάει μέχρι το 2029 κλειστά. Αυτό είναι παραλογισμός. Θα έπρεπε να είχαν ανοίξει αυτοί οι φάκελοι, τουλάχιστον να παραδοθούν στους συγγενείς πρώτου βαθμού, οι οποίοι τότε με την καύση των φακέλων μπορούσαν να πάνε να πάρουν τους φακέλους τους προσωπικούς τους. Από κει και πέρα, υπάρχει ένα κομμάτι των αρχείων του ΚΚΕ που είναι στα ΑΣΚΙ· το κομμάτι που είχε πάρει η ομάδα που αποσπάστηκε το ’68 και έφτιαξε το ΚΚΕ εσωτερικού. Και στα αρχεία του ΚΚΕ υπάρχει φάκελος Ζαχαριάδη. Τότε που καθαρίζαμε τα αρχεία, το 1994, μετά την πλημμύρα, είδα ένα μεγάλο μέρος αυτού του φακέλου του Ζαχαριάδη με πάρα πολύ υλικό, πέρα απ’ αυτό το δημοσιευμένο, που υπάρχει στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, τα άρθρα του ή υπάρχει στις εφημερίδες κ.λπ.. Έχω την ελπίδα ότι κάποια στιγμή όλα αυτά θα βγουν στη δημοσιότητα.
Δυστοκία εξ αριστερών
Σ.Ε.: Πάντως, Γιώργο, φοβάμαι ότι σε σένα δεν θα τα δώσουν, γιατί ενώ έχεις κάνει όλη αυτή τη δουλειά, που προηγήθηκε της αποκατάστασης του Ζαχαριάδη πριν δυο χρόνια από το ΚΚΕ, δεν σε θέλανε στο Σοργκούτ, που πήγε πρόσφατα η Παπαρρήγα με τον Σήφη για να αποκαλύψουν μια πλακέτα στην πόλη αυτή που έμενε και πέθανε ο Ζαχαριάδης. Γι’ αυτό σε κόψανε κι από το Ριζοσπάστη, έπεσες σε δυσμένεια. Θυμάμαι, ότι πριν αποκολληθείς από το ΚΚΕ, σε είχα καλέσει να έρθεις στην εκπομπή μου, για να συζητήσουμε γι’ αυτές τις σπουδαίες δουλειές που κάνεις, αλλά δεν σε άφησαν.
Γ.Π.: Όταν βγήκαν αυτά τα βιβλία, ήμουν μέλος του κόμματος και για να πάω κάπου δημόσια να παρουσιαστώ έπρεπε να πάρω την άδεια από το κόμμα. Τέτοια άδεια δεν είχα, δεν μου δόθηκε, κι έτσι δεν είχα έρθει και στην εκπομπή σου. Επαγγελματικά δούλευα στο Ριζοσπάστη και απολύθηκα με το μεγάλο κύμα των απολύσεων, συνολικά 42 συνάδερφοι απολύθηκαν. Έχω αποχωρήσει από το ΚΚΕ μετά το 19ο Συνέδριο (11-14 Απριλίου 2013). Οι λόγοι της αποχώρησής μου είναι καταγεγραμμένοι στο κείμενο που έστειλα στον προσυνεδριακό διάλογο. Τη δική μου στάση δεν τη συνιστώ σε κανέναν. Ο καθένας λειτουργεί με βάση τη συνείδησή του και με βάση αυτό που πιστεύει. Σε ό,τι αφορά τώρα το ζήτημα του Σοργκούτ, δεν μπορούσα να πάω. Αλλά το τι γνώμη είχε-δεν είχε το ΚΚΕ είναι δικό του ζήτημα, εμένα δεν μου μετέφερε το ΚΚΕ καμία γνώμη ότι δεν ήθελε να πάω.
Σ.Ε.: Δεν πήρε τίποτα τ’ αφτί σου;
Γ.Π.: Δεν μπορούσε να μ’ εμποδίσει κανένας, ήταν μια ανοιχτή συγκέντρωση, αν είχα το χρόνο θα πήγαινα. Σε ό,τι αφορά την εκδήλωση του ΚΚΕ για την πλημμύρα στα αρχεία πριν από 20 χρόνια, είπα στον Σήφη, ότι εγώ είμαι σε διαφωνία με το κόμμα, δεν ξέρω αν το ΚΚΕ έχει τη διάθεση να έρθω στην εκδήλωση (13 Οκτωβρίου 2014). Όταν ρώτησε ο Σήφης, ειπώθηκε ότι δεν υπάρχει πρόσκληση για τον Πετρόπουλο, είναι κλειστός ο χώρος· το κατανοώ και δεν έχω να κάνω κανένα σχολιασμό πάνω σ’ αυτό. Ό,τι έχω κάνει, για το κόμμα, αφορά τη συνείδησή μου, δεν αφορά κανέναν άλλον. Σε σχέση με την αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη, είχα κάνει ήδη μια δουλειά, με την παρότρυνση και τη βοήθεια του Χαρίλαου Φλωράκη, η οποία είχε δημοσιευτεί με ψευδώνυμο από τις εκδόσεις «Φιλίστωρ», το 1996. Όταν γνώρισα τον Σήφη, έβαλε το ζήτημα της αποκατάστασης του Νίκου από το κόμμα. Η δικιά μου η άποψη ήταν ότι η πραγματική αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη θα γίνει με το να βγούν τα ντοκουμέντα που τον αφορούν, έτσι ώστε ο κόσμος από κει να βγάζει συμπέρασμα. Αυτό σημαίνει αποκατάσταση είτε έχεις αρνητική γνώμη είτε δεν έχεις. Όχι, τι άκουσες, τι σου είπανε, αλλά τι αποδεικνύει η ιστορία με ντοκουμέντα.
Όλα αυτά τα χρόνια, από τότε που ζούσε ο Ζαχαριάδης, αλλά και μετά, έγινε μία οξύτατη κριτική στο πρόσωπό του, τόσο από το ΚΚΕ όσο και από το ΚΚΕ εσ., από ίσως διαφορετική σκοπιά ή με ένα διαφορετικό τρόπο, αλλά όλοι ήταν εναντίον του Ζαχαριάδη, οι ηγεσίες. Αυτό το διάστημα, ούτε στον ίδιο τον Ζαχαριάδη δόθηκε η δυνατότητα να αμυνθεί, γιατί εκεί που ήτανε στην εξορία δεν είχε πρόσβαση· είχε ζητήσει πολλές φορές να του δοθεί η άδεια, να πάρει διαβατήριο, να φύγει, να κυκλοφορήσει μέσα στη Σοβιετική Ένωση, να έρθει στην Ελλάδα. Ουσιαστικά, υπήρξε αποσιώπηση. Το βιβλίο το οποίο συνέβαλε πάρα πολύ στην αποκατάσταση του Νίκου ήτανε «Η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη, επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ», με τα πρακτικά της 6ης Ολομέλειας, τα πρακτικά της Διεθνούς Επιτροπής κ.λπ., που άλλαξε όλη την εικόνα, γιατί κατάλαβε ο κόσμος τι ακριβώς είχε γίνει. Δεν υπήρχε καμία δυνατότητα αποκατάστασης ή συζήτησης γι’ αυτό στην περίοδο Κολιγιάννη. Και μέχρι το Χαρίλαο. Από κει και μετά, άνοιγε το ζήτημα. Ο Ζαχαριάδης ζητούσε τρία πράγματα στη Σοβιετική Ένωση. Ζητούσε να του αναγνωρίσουν το καθεστώς του πολιτικού πρόσφυγα, ζητούσε ελεύθερη μετακίνηση στην ΕΣΣΔ και διαβατήριο για να πάει όπου αυτός εκτιμούσε ότι μπορούσε να πάει. Δεν του δόθηκε μέχρι την τελευταία στιγμή τίποτα απ’ όλα αυτά.
Σ.Ε.: Αλλά ούτε και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κι αυτοί που ήταν εναντίον των γνωστών ως σταλινικών και μετασταλινικών διώξεων δεν ενδιαφέρθηκαν για τον Ζαχαριάδη ώστε να δημιουργήσουν ένα κίνημα, όχι για να τον δικαιώσουν, αλλά να τον απελευθερώσουν από την εξορία. Δεν ήταν το μίνιμουμ που έπρεπε να γίνει; Όχι μόνο για τον Ζαχαριάδη. Για κάθε έναν που είχε εξοριστεί για πολιτικούς λόγους.
Γ.Π.: Είμαι απολύτως βέβαιος σε ό,τι αφορά το ΚΚΕ ότι η ηγεσία του κόμματος, το Πολιτικό Γραφείο της περιόδου Κολιγιάννη – Παρτσαλίδη, μέχρι το ’68, γνώριζε πολύ καλά τι συνέβαινε. Οι νεότεροι που ανέλαβαν το κόμμα, όταν βγήκε ο Χαρίλαος έξω, ο Λουλές κ.λπ., έμαθαν στην πορεία τι ακριβώς συνέβη. Δεν είχανε και το χρόνο.
Σ.Ε.: Δεν είναι πολύ πειστικό αυτό. Ότι δεν ξέρανε.
Υ.Γ. Κατά τη διάρκεια των δύο εκπομπών, τηλεφώνησαν πάρα πολλοί ακροατές για να καταθέσουν συγκινημένοι τις εμπειρίες τους απ’ αυτή τη μεγάλη αγωνιστική τραγωδία του κομμουνιστικού κινήματος. Θετικά ήταν και τα σχόλια σε δημόσιους χώρους. Μόνο μία ακροάτρια εκδήλωσε το θυμό της στο facebook και ένας ακροατής μου επιτέθηκε φραστικά στα εγκαίνια της έκθεσης των έργων του Δημήτρη Σεβαστάκη στην Γκαλερί Γρηγοριάδη.
