Όλο και περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν, έστω και υποσυνείδητα, ότι η πανδημία, αφού αρχικά ξάφνιασε (και) τους κυρίαρχους, σύντομα αντιμετωπίστηκε από αυτούς ως ευκαιρία να επιταχύνουν την επιβολή αντιδραστικών σχεδιασμών. Άρθρα και αφιερώματα του Δρόμου έχουν ψηλαφήσει τέτοιες πτυχές. Φυσικά δεν πρόκειται για ελλαδικό φαινόμενο: σε όλο τον κόσμο τα «έκτακτα μέτρα» δίνουν και παίρνουν, και οι ελίτ δεν χαμπαριάζουν από την επισήμανση των κραυγαλέων αντιφάσεών τους. Δημοσιεύουμε εδώ ένα κείμενο του Ραούλ Ζιμπέκι που καταπιάνεται με το πώς «οι νέες μορφές κυριαρχίες που στοιβάζονται πάνω στις παλιές» βαθαίνουν τους ταξικούς, γεωγραφικούς κ.ά. διαχωρισμούς. Πώς μπορούμε άραγε να δραπετεύσουμε από την τεράστια υπαίθρια φυλακή στην οποία έχουμε εγκλειστεί; Δεν υπάρχουν ατομικές διέξοδοι, υποστηρίζει ο συγγραφέας…
του Ραούλ Ζιμπέκι*
Ο διαχωρισμός ήταν ανέκαθεν μια μορφή κυριαρχίας, που χώριζε τους ανθρώπους με βάση την τάξη τους, το χρώμα του δέρματός τους, τις σεξουαλικές επιλογές τους και τις γεωγραφίες τους. Οι εργάτες πάντοτε ζούσαν σε γειτονιές ξεχωριστές από αυτές της μεσαίας και ανώτερης τάξης, σε περιοχές με λιγότερες υπηρεσίες, χειρότερη ατμόσφαιρα και ποιότητα νερού, και πολύ μικρότερο ποσοστό χώρων πράσινου. Οι αυτόχθονες και οι μαύροι στερήθηκαν τα εδάφη τους: η διαδικασία αυτή εντάθηκε τα τελευταία χρόνια, καταδικάζοντάς τους να ζουν στις λιγότερο παραγωγικές γαίες, συχνά σε πλαγιές και βραχώδεις περιοχές – τέτοια είναι η περίπτωση των αυτόχθονων εθνών Νάσα και Μισάκ στην Κάουκα της Κολομβίας.
Υπάρχουν πολλές ακόμη μορφές διαχωρισμού. Αλλά τώρα, με το πρόσχημα της πανδημίας, εμφανίζονται και νέες. «Υγειονομικά διαβατήρια» καθιερώνονται ως απαραίτητα για τη διάβαση των συνόρων, η έκδοση των οποίων προϋποθέτει, ή αποκλείει, τον εμβολιασμό με εμβόλια που οι πολυεθνικές προτιμούν, ή απορρίπτουν. Για παράδειγμα, μέχρι στιγμής ένας Λατινοαμερικάνος δεν μπορεί να εισέλθει στην Ευρώπη εάν έχει εμβολιαστεί με το Sinovac, παρόλο που αυτό είναι ένα από τα πλέον ευρέως χρησιμοποιούμενα εμβόλια στην υποήπειρο[1]. Όχι μόνο απαιτούν να είναι κανείς εμβολιασμένος, αλλά κάνουν και διακρίσεις με βάση την προέλευση του ταξιδιώτη. Πρόκειται για ένα είδος υγειονομικής γεωπολιτικής, που βαθαίνει τον διαχωρισμό.
«Ευκαιρία» για λιγότερες ελευθερίες
Παρατηρούμε ότι ανοίγεται ένα παράθυρο νέων ευκαιριών για όσους, με το πρόσχημα της πανδημίας, επιδιώκουν να περικόψουν τις ελευθερίες και να παχύνουν τους ποινικούς κώδικες. Στην Ουρουγουάη το κοινοβούλιο βρίσκεται σε διαδικασία υιοθέτησης ενός νόμου που εισάγει το αδίκημα του «υγειονομικού κινδύνου», και στοχοποιεί όσους παραβιάζουν τους υγειονομικούς κανονισμούς. Το νέο αυτό αδίκημα, που θα τιμωρείται με φυλάκιση 3 έως 24 μηνών «χωρίς την ανάγκη απόδειξης ότι το πρόσωπο που το διαπράττει πράγματι μόλυνε άλλο πρόσωπο»[2], ακούγεται βαρύ. Δείχνει όμως το εύρος της διακριτικής ευχέρειας που δίνεται για την επιβολή ποινών. Ο Χουάν Φαγκούντεζ, πρόεδρος της Ένωσης Ποινικών Δικηγόρων, χαρακτήρισε τον νόμο αυτό ως «απόλυτα φασιστικό»[3]. Όπως συνέβη και στα χρόνια της δικτατορίας, «για άλλη μια φορά οι νέοι θα τιμωρηθούν για τη συμπεριφορά τους».
Πρόκειται για κάτι που δεν έχει καμία σχέση με την υγεία. Αφορά μάλλον την πειθάρχηση ολόκληρων γενιών που δεν δέχονται να τους επιβάλλει το κράτος και η αστυνομία πώς θα συμπεριφέρονται. Το «αδίκημα» αυτό στοχεύει στην ποινικοποίηση των γιορτών και συνευρέσεων της νεολαίας που προκαλούν «συνωστισμό», μια εικόνα την οποία θέλει να ποινικοποιήσει η αστυνομία. Μήνες πριν, το κοινοβούλιο της Ουρουγουάης ενέκρινε ένα νόμο σχετικά με ένα άρθρο του Συντάγματος, βάσει του οποίου απαγορεύτηκαν για τέσσερις μήνες οι «συγκεντρώσεις πλήθους» που μπορεί να προκαλέσουν «σημαντικό υγειονομικό κίνδυνο». Όταν όμως ζητήθηκε από την κυβέρνηση να διευκρινίσει τι σημαίνει πλήθος και πόσους ανθρώπους περιλαμβάνει, η απάντηση ήταν ότι «εναπόκειται στην αστυνομία να το αποφασίσει αυτό επιτόπου σε μία δεδομένη στιγμή»…
Μέχρι στιγμής, ένας Λατινοαμερικάνος δεν μπορεί να εισέλθει στην Ευρώπη εάν έχει εμβολιαστεί με το Sinovac… Πρόκειται για ένα είδος υγειονομικής γεωπολιτικής, που βαθαίνει τον διαχωρισμό
Καθεστώς διαρκούς πραξικοπήματος
Εν ολίγοις είναι η αστυνομία, ή το καθεστώς «διαρκούς πραξικοπήματος» (με τα λόγια του Φουκό), που έχει την εξουσία να καθορίζει εάν υφίσταται υγειονομικός κίνδυνος όταν συναντιούνται ομάδες νέων. Τους πρόσφατους μήνες η αστυνομία διέλυε πάνω από 100 συγκεντρώσεις ημερησίως σε μια χώρα μόλις 3 εκατομμυρίων κατοίκων[4]. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως φαίνεται και σε φωτογραφίες που αναρτήθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το «πλήθος» αντιστοιχούσε σε μια παρέα πέντε ανθρώπων στην παραλία[5]. Αυτό που επιδιώκεται είναι το σφίξιμο των λουριών του κοινωνικού ελέγχου, απαγορεύοντας διαδηλώσεις (αυτή που έγινε στις 8 Μαρτίου ήδη κατηγορήθηκε παγκοσμίως ως αιτία της διάδοσης της πανδημίας), περικόπτοντας δικαιώματα και ελευθερίες, επιτρέποντας στην αστυνομία να εισβάλλει σε σπίτια, ακόμη και τη νύχτα, εάν υπάρχει καταγγελία για υγειονομικό κίνδυνο.
Αντιλαμβάνομαι αυτήν την κατάσταση ως κομμάτι της στρατιωτικοποίησης των κοινωνιών μας. Έλεγχος σε ευρεία κλίμακα, με αστυνομία, κάμερες και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, που θα συμπληρώνεται από έναν λεπτομερειακό έλεγχο ο οποίος εισβάλλει σε κάθε γωνία της λαϊκής κοινωνικότητας. Και σε αυτό το ζήτημα επίσης υπάρχουν τάξεις και γεωγραφίες. Για να μην μου καταλογιστεί οποιαδήποτε κατηγορία «συνωμοσιολογίας», παραθέτω στοιχεία από μια έρευνα για την κινητικότητα στο Μοντεβιδέο του 1,5 εκατομμυρίου κατοίκων με στοιχεία από τα σχετικά δεδομένα της Google: κινητικότητα σε πλατείες, πάρκα και παραλίες μειώθηκε κατά 51%. Μείωση 48% καταγράφηκε σε εστιατόρια, καφετέριες και εμπορικά κέντρα. Στα μέσα μαζικής μεταφοράς η μείωση υπερέβη το 40%. Αλλά αυξήθηκε 10% στις εύπορα προάστια, εκεί δηλαδή που ζει η μεσαία και ανώτερη τάξη[6].
Μέχρι να ανοίξουμε ρωγμές!
Δεν είμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με ένα υπαίθριο πανοπτικόν, μια γιγάντια φυλακή που τα κάγκελά της μόλις και μετά βίας διακρίνονται, αφού δεσμοφύλακες είναι οι γείτονές μας ή κι εμείς οι ίδιοι; Πώς δραπετεύεις από μια τέτοια φυλακή; Δεν γνωρίζουμε, επειδή οι μορφές κυριαρχίας μεταλλάσσονται, και οι νέες στοιβάζονται πάνω στις παλιές – χωρίς να τις αντικαθιστούν. Το σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχουν ατομικές διέξοδοι, δεν υπάρχουν διέξοδοι εάν δεν οργανωθούμε. Τα υπόλοιπα θα πρέπει να τα αυτοσχεδιάσουμε στην πορεία, να δοκιμάσουμε, να κάνουμε λάθη και να ξαναδοκιμάσουμε, μέχρι να ανοίξουμε ρωγμές.
* Ο Ραούλ Ζιμπέκι είναι Ουρουγουανός συγγραφέας που αγωνίστηκε ενάντια στη χούντα μέσα από τις γραμμές των Τουπαμάρος και αργότερα, όντας πολιτικός πρόσφυγας, ενάντια στο ΝΑΤΟ ως μέλος της ισπανικής οργάνωσης «Κομμουνιστικό Κίνημα». Μετά την επιστροφή του στην Ουρουγουάη διακρίθηκε για τις αναλύσεις των κοινωνικών κινημάτων και εξεγέρσεων στη Λατινική Αμερική. Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στις 23/4/2021 στη μεξικάνικη καθημερινή εφημερίδα La Jornada. Το εισαγωγικό σημείωμα και οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
Μετάφραση: Ερρίκος Φινάλης
Υποσημειώσεις του συγγραφέα:
- «Η Ευρώπη εξετάζει την καθιέρωση υγειονομικού διαβατηρίου που δεν περιλαμβάνει το Sinovac» (άρθρο στην ιστοσελίδα του Radio Uruguay, 17/3/2021).
- «Εγκρίνουν το αδίκημα του “κινδύνου” στην περίπτωση παραβίασης των υγειονομικών κανόνων για τον Covid» (άρθρο στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα Subrayado, 16/4/2021).
- «Χουάν Φαγκούντεζ: “Η δημιουργία του αδικήματος του κινδύνου είναι απόλυτα φασιστικής μορφής» (άρθρο στον δικτυακό τόπο Montevideo Portal, 19/4/2021).
- «Μέχρι στιγμής, το Υπουργείο Εσωτερικών προέβη στη διάλυση 375 συγκεντρώσεων στη διάρκεια της Εβδομάδας Τουρισμού» (άρθρο στην καθημερινή εφημερίδα La Diaria, 30/3/2021).
- «437 παρεμβάσεις από το Υπουργείο Εσωτερικών και 148 από τον Εθνικό Στρατό» (twitter.com/subrayado/status/1377698600508067841).
- Βλ. παρουσίαση της έρευνας από το Κανάλι 12 (www.teledoce.com/telemundo, 8/4/2021).
