Οι αντικαθεστωτικές κινητοποιήσεις που συνεχίζονται εδώ και πάνω από ένα μήνα στη Λευκορωσία είναι άραγε μια εκδήλωση της αυξανόμενης και δίκαιης δυσαρέσκειας λαϊκών στρωμάτων; Ή μήπως πρόκειται για μια ακόμη ακροδεξιά «πορτοκαλί επανάσταση» τηλεκατευθυνόμενη από τη Δύση; Είναι ο Λουκασένκο ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης, όπως τον αποκαλούν εδώ και χρόνια τα δυτικά ΜΜΕ, ή ένας ακόμη κρατικός ηγέτης που μπαίνει στο στόχαστρο επειδή υπερασπίζεται την ανεξαρτησία της χώρας του; Αυτού του είδους οι «ασπρόμαυρες» ερμηνείες αδυνατούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει. Η σύγχυση γίνεται καταφανής στο λεγόμενο προοδευτικό και αριστερό στρατόπεδο, με ένα μέρος του να στηρίζει ενθουσιωδώς τη «λαϊκή εξέγερση», και ένα άλλο να υπερασπίζεται τον «αντιιμπεριαλιστή» Λουκασένκο. Μακάρι να ήταν τόσο απλά τα πράγματα!
Η πρώτη αναγκαία επισήμανση αφορά βέβαια τη γεωπολιτική διάσταση. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του για τη λευκορωσική κρίση ο ρωσικής καταγωγής συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιάσα Λεβίν, που ζει στις ΗΠΑ, γράφει χαρακτηριστικά: «Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. ανακατεύονται εδώ και χρόνια με την αντιπολίτευση στη Λευκορωσία, προσπαθώντας να την “εκπαιδεύσουν” και να τη στηρίξουν. Αυτό αποτελεί τμήμα της μακροπρόθεσμης στρατηγικής της αυτοκρατορίας μας για να ξεφλουδίσει τη Ρωσία από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες – μια στρατηγική στην οποία εντάσσονται οι κακόφημες πλέον “έγχρωμες επαναστάσεις”. Αυτό δεν χωρά αμφισβήτηση. Όσο για τον Λουκασένκο, εκμεταλλεύθηκε αυτό το γεγονός για να αποσπάσει παραχωρήσεις και ενισχύσεις από τη Ρωσία και τον Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς (Πούτιν).
Οπότε, όταν βλέπετε Αμερικανούς ή Ευρωπαίους σχολιαστές και πολιτικούς να υποστηρίζουν τις δημοκρατικές προσδοκίες του λευκορωσικού λαού, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι οι αυτοκρατορικοί γραφειοκράτες μας διόλου δεν νοιάζονται για τους Λευκορώσους – όπως δεν νοιάζονται και για τους Ουκρανούς, τους Γεωργιανούς ή τους Αρμένιους. Απλώς θέλουν να αποσταθεροποιήσουν τη Ρωσία με οποιοδήποτε τρόπο είναι αυτό δυνατό. Αν αυτή η αποσταθεροποίηση προκαλέσει κατάρρευση της οικονομίας, ένα κύμα απελπισμένων και εκμεταλλεύσιμων εργατών που θα μεταναστεύουν στην Ε.Ε., και ιδιωτικοποίηση του βιομηχανικού και αγροτικού πλούτου της χώρας… ε, τότε, ακόμη καλύτερα! Αρκεί να δει κανείς σε τι βοήθησε τον λαό της Ουκρανίας η ανάμειξη της Αμερικής σε αυτή τη χώρα».
Η γεωπολιτική διάσταση της σύγκρουσης
Πράγματι, αυτό είναι το πρώτο δεδομένο: η κλιμάκωση της απόπειρας της Δύσης για μια ακόμη πιο ασφυκτική περικύκλωση της Ρωσίας. Διότι δεν πρόκειται για τη μοναδική τέτοια «παρέμβαση» μετά την Ουκρανία: προηγήθηκε (με παρόμοιο τρόπο και αρκετή επιτυχία) πριν δύο χρόνια η Αρμενία, ενώ δεν είναι άσχετη και η πρόσφατη αιματηρή αναζωπύρωση της σύρραξης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, όπως και η συνέχιση της πίεσης στο ουκρανικό μέτωπο. Η απόπειρα του ΝΑΤΟ να υποβαθμίσει τις καταγγελίες του Λουκασένκο για την προκλητική συγκέντρωση δυτικών στρατευμάτων στα σύνορα της Λευκορωσίας με τις Βαλτικές χώρες, λέγοντας ότι… «μεριμνούμε για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή», απλώς επιβεβαιώνει την αύξηση της πίεσης.
Το εντυπωσιακό είναι ότι οι «αυτοκρατορικοί γραφειοκράτες», όπως αποκαλεί ο Γιάσα Λεβίν τα επιτελεία της Ουάσιγκτον και των Ευρωπαίων συμμάχων της, είναι πάντα έτοιμοι να εκμεταλλευθούν την παραμικρή ευκαιρία για να προωθήσουν τη στρατηγική περικύκλωσης της Μόσχας. Κι αυτό παρόλο που έχει φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα ο εμφύλιος πόλεμος εντός των ΗΠΑ, ενώ και στην Ε.Ε. παροξύνονται τα φαινόμενα αστάθειας και ασυνεννοησίας. Η ετοιμότητα, δυνατότητα και βούληση μιας κατά τα άλλα παραπαίουσας και αλληλοσπαρασσόμενης Δύσης να «παρέμβει» στη γειτονιά της Ρωσίας είναι ένα στοιχείο που πρέπει να κρατηθεί… Και θα έπρεπε να υποψιάζει όσους συγκινούνται από τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και διαβάζουν τη λευκορωσική κρίση χωρίς να παίρνουν υπόψη τη γεωπολιτική της διάσταση.
Το γεγονός ότι ο Πούτιν σπεύδει τώρα να «συγχωρήσει» τον Λουκασένκο για τις παρασπονδίες που έκανε τα τελευταία χρόνια κρυφοκοιτώντας προς την Ε.Ε. και άλλους, αποκαλύπτει την ανησυχία της Μόσχας μπροστά στο ενδεχόμενο να βγει εκτός ελέγχου η σύγκρουση – την οποία αρχικά φαίνεται να χρησιμοποίησε και η Ρωσία ώστε να πιέσει τον Λευκορώσο πρόεδρο να επιστρέψει πλήρως στη ρωσική επιρροή. Όντως, τυχόν απώλεια μιας ακόμη πρώην σοβιετικής δημοκρατίας (σχετικά μικρής έστω, αλλά σε στρατηγική θέση) θα ήταν σημαντικό πλήγμα για τη ρωσική πολιτική ανάσχεσης της δυτικής περικύκλωσης. Την ίδια στιγμή, η επαναπροσέγγιση Πούτιν-Λουκασένκο (που κορυφώθηκε με την πρόσκληση του Ρώσου προέδρου στον Λευκορώσο ομόλογό του να επισκεφθεί τη Μόσχα) δείχνει μια επικίνδυνη έλλειψη επιλογών: να ποντάρει τα πάντα στη διατήρηση του Λουκασένκο στην εξουσία, αφού δεν διαφαίνεται άλλη εναλλακτική, είναι μια επιεικώς προβληματική στρατηγική για τον Πούτιν.
Ήρθε ο λογαριασμός για τα «ανοίγματα»;
Τούτων λεχθέντων, είναι παρατραβηγμένος ο χαρακτηρισμός του Λουκασένκο ως «προοδευτικού αντιιμπεριαλιστή» από ορισμένους αριστερούς κύκλους που αρέσκονται να διαβάζουν την πραγματικότητα με τα γυαλιά μιας εποχής που δεν υπάρχει πια. Άλλωστε ο Λουκασένκο, ιδίως την περασμένη δεκαετία, ενέτεινε την «πολυδιάστατη» εξωτερική πολιτική του αναζητώντας νέους συνεργάτες σε Ανατολή και Δύση, ώστε να απαλλαγεί από την «αδελφική σχέση» με τη Ρωσία – δείχνοντας έτοιμος να προσφέρει γη και ύδωρ είτε στο Πεκίνο είτε στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες, αρκεί να παραμείνει αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Λευκορωσίας. Ήταν εξάλλου στα πλαίσια αυτών των «ανοιγμάτων» που ξεκίνησε η πολιτική αναίρεσης κοινωνικών κατακτήσεων και ιδιωτικοποιήσεων σε έναν δημόσιο τομέα που, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην υπόλοιπη πρώην ΕΣΣΔ, είχε κρατηθεί σχετικά άθικτος από την επιδρομή μαφιόζων και ολιγαρχών.
Η φιλολαϊκή πολιτική που ακολούθησε για δύο δεκαετίες (1994-2014) ο Λουκασένκο, μη επιτρέποντας στη Λευκορωσία να βιώσει έναν άγριο και διαλυτικό «εκδημοκρατισμό» τύπου Γέλτσιν, του έδωσε μια σημαντική κοινωνική βάση. Ακριβώς η σταδιακή εγκατάλειψη αυτής της πολιτικής, κατ’ απαίτηση των πιθανών νέων εταίρων, υπονόμευσε αργά αλλά σταθερά την όντως πλειοψηφική μέχρις ενός σημείου στήριξή του, ιδίως από εργατικά στρώματα. Η φιλοδυτική αντιπολίτευση, μέχρι πρότινος μη υπολογίσιμη από κανέναν, πάτησε –φυσικά με τη βοήθεια και τις οδηγίες εξωτερικών παραγόντων– στη μαζικοποίηση μιας δυσαρέσκειας που πλέον άγγιζε και παραδοσιακά «κάστρα» του καθεστώτος. Η χρησιμοποίηση από τον Λουκασένκο συμβόλων και φρασεολογίας του παλιού σοβιετικού καιρού, αλλά αδειασμένων πλέον από κάθε απτό περιεχόμενο, δεν αρκούσε πια για τη συγκράτηση της διαμαρτυρίας.
Παρ’ όλα αυτά, και δεδομένης της ιστορικά ισχνής επιρροής της φιλοδυτικής αντιπολίτευσης (που περιορίζεται, όπως και στη Ρωσία, σε μια εύπορη μειοψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων), ήταν πιθανό να κερδίσει ο Λουκασένκο για… έκτη φορά στις προεδρικές εκλογές του περασμένου μήνα – έστω και ως το μικρότερο κακό. Επέλεξε όμως την προληπτική καταστολή κάθε αντιφρονούντα, που έριξε λάδι στη φωτιά. Η ανακοίνωση της νίκης του με το παρατραβηγμένο (εν έτει 2020) ποσοστό του 80% λειτούργησε ως σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Έκτοτε οι κινητοποιήσεις μαζικοποιήθηκαν κι άλλο, και παραμένει ασαφές προς τα πού θα γείρει η πλάστιγγα. Βοήθησε σ’ αυτό και η τακτική της κατάλληλα δασκαλεμένης αντιπολίτευσης, που δεν διαφημίζει την ακραία νεοφιλελεύθερη ατζέντα της, περιοριζόμενη σε «δημοκρατικά» αιτήματα τα οποία αγκαλιάζονται από μεγάλο αριθμό απηυδισμένων Λευκορώσων…
Η αυτοκτονική λογική του «μικρότερου κακού»
Με τον Λουκασένκο επειδή (εμφανίζεται να) αντιπαρατίθεται στη Δύση και υλοποιεί μια «μετρημένη», σε σχέση με τους αντιπάλους του, νεοφιλελεύθερη πολιτική; Ή με την αντιπολίτευση επειδή ο Λουκασένκο είναι ένας βίαιος δικτάτορας που δεν ανέχεται την παραμικρή διαφωνία; Το δίλημμα ίσως φαίνεται πραγματικό, αλλά αυτό δεν το κάνει λιγότερο αυτοκτονικό. Η συλλογικότητα «Εργαστήρια για το Μέλλον» έγραφε χαρακτηριστικά στις 22 Αυγούστου:
«Αν κερδίσει ο Λουκασένκο, θα συνεχίσει τις ιδιωτικοποιήσεις και την επίθεση στα εργατικά δικαιώματα, είτε το θέλει είτε όχι. Επειδή διαφορετικά δεν θα πάρει νέα δάνεια από τη Ρωσία ή την Κίνα, και πολύ περισσότερο από την Ευρώπη. Είναι ενδεικτικό ότι ο Πατέρας του Έθνους δεν βιάζεται να κριτικάρει την οικονομική πτυχή του προγράμματος των αντιπάλων του… Από την άλλη, με την Τιχανόφσκαγια [προβαλλόμενη ως επικεφαλής της αντιπολίτευσης] όλα είναι απλούστερα: οι νεοφιλελεύθερες “μεταρρυθμίσεις” φιγουράρουν ξεκάθαρα στο πρόγραμμά της, παρόλο που δεν τις διαφημίζει στους διαδηλωτές. Αυτό που λέει είναι “ας ανατρέψουμε τώρα τη δικτατορία, και μετά βλέπουμε”. Με αυτόν τον τρόπο και οι δύο πλευρές σιωπούν για το επίδικο…
Δεύτερον, το ερώτημα δημοκρατία ή δικτατορία δεν υφίσταται. Δεν έχει άδικο ο απλός κόσμος που λέει ότι “για τους δημοκράτες μας, δημοκρατία είναι να βρεθούν οι ίδιοι στην εξουσία”. Αν αυτό δεν είναι σαφές σε κάποιους, ας σκεφτούν τη σημερινή Ουκρανία ή τη Ρωσία επί Γέλτσιν. Ή ας δουν πώς απαγορεύεται οποιαδήποτε αναφορά ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις μεταξύ των “απεργών”, κι ας μιλήσουν μετά για ελευθερία του λόγου και πλουραλισμό…
Τρίτον, καμία από τις δύο πλευρές δεν υποστηρίζει μια ισχυρή και πραγματικά ανεξάρτητη Λευκορωσία. Δεν είναι μυστικό ότι οι Λευκορώσοι “μαχητές” βρίσκονται στα ευρωπαϊκά μισθολόγια. Η “ανεξαρτησία” τους ζει στη Βαρσοβία, όπως η “ανεξαρτησία” των Ουκρανών εθνικιστών είχε τις ρίζες της οπουδήποτε –από το Μόναχο ως την Ουάσιγκτον– πλην του Κιέβου. Αλλά κι ο Λουκασένκο τα τελευταία χρόνια γυρεύει υποστήριξη από ξένους πάτρωνες: πρώτα υποκλίνεται στη Ρωσία, μετά στην Κίνα, μετά στην Ευρωπαϊκή Ένωση…
Yπάρχει διέξοδος: να χτίσουμε τα δικά μας κινήματα από το μηδέν. Ναι, δεν έχουμε εμπειρία, ούτε λεφτά, ούτε ΜΜΕ, άρα θα είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα. Και θα πάρει καιρό για να αποδώσει καρπούς. Αλλά από μόνη της αποτελεί ήδη αξιόλογη δύναμη η ανεξαρτησία και από τα δύο γκρουπ προυχόντων που αλληλοσπαράσσονται… Ας μην ενδώσουμε στον διχασμό, με την Τιχανόφσκαγια να καλεί τους δημόσιους υπάλληλους σε ξεσηκωμό, και τον Λουκασένκο να ζητά από τους εργάτες “του” να στραφούν εναντίον των υπόλοιπων… Tο αίμα δεν είναι νερό για να χύνεται έτσι! Ούτε είναι φτηνότερο από το αίμα ενός καλοθρεμμένου Ευρωπαίου ή οποιουδήποτε “δικού μας” προύχοντα! Ας φροντίσουμε λοιπόν, όταν αρπάζονται οι από πάνω, να μην σπάσει η δική μας σπονδυλική στήλη. Ας μην ακολουθήσουμε το ουκρανικό παράδειγμα».
Έκταση: 207.595 (Ελλάδα: 131.957)
Πληθυσμός: 9,4 εκατ. (Ελλάδα: 10,7 εκατ.)
Ετήσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ: 5.590 € (Ελλάδα: 16.900 €)
Προσδόκιμο ζωής: 74,6 χρόνια (Ελλάδα: 82,1 χρόνια)
Εθνότητες: Λευκορώσοι 84%, Ρώσοι 8%, Πολωνοί 3%, Ουκρανοί 2%, άλλοι 3%
Επίσημες γλώσσες: λευκορωσική, ρωσική / Αναγνωρισμένες μειονοτικές γλώσσες: πολωνική, ουκρανική, γίντις (εβραίοι)
Στιγμές της σύγχρονης ιστορίας
1919-1921: Ο πόλεμος μεταξύ Πολωνίας και Σοβιετικής Ρωσίας λήγει με τη συνθήκη της Ρίγας, βάσει της οποίας η Πολωνία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της δυτικής Ουκρανίας και Λευκορωσίας. Ξεκινά βίαιη απόπειρα εκπολωνισμού των Λευκορώσων που κορυφώνεται τη δεκαετία του 1930.
1939: Η ναζιστική Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία (έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου). Βάσει του συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, η ΕΣΣΔ ανακτά τα ουκρανικά και λευκορωσικά εδάφη που είχαν καταληφθεί από την Πολωνία.
Μεταπολεμικά: Αποκαθίστανται τα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας όπως ήταν το 1919. Η Σ.Σ.Δ. Λευκορωσίας καθίσταται ιδρυτικό μέλος του ΟΗΕ.
1990: Με τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η Λευκορωσία ανεξαρτητοποιείται και ταυτόχρονα συνιδρύει με τη Ρωσία και άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, διατηρώντας πολύ στενές σχέσεις με τη Μόσχα.
1994: Πραγματοποιούνται εκλογές βάσει του νέου λευκορωσικού Συντάγματος και εκλέγεται με 80% πρόεδρος ο Λουκασένκο, που έκτοτε επανεκλέγεται διαρκώς, διατηρώντας άθικτο το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου τομέα και αποφεύγοντας το κοινωνικό ολοκαύτωμα που έπληξε τις περισσότερες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
2000: Ιδίως μετά την ανάδειξη του Πούτιν επικεφαλής της Ρωσίας υποστηρίζεται ενεργητικά από τη Μόσχα, και ταυτόχρονα κατηγορείται από τη Δύση ως «σοβιετικού τύπου» δικτάτορας.
Τα προβλήματα του Λουκασένκο
2014: Σύννεφα στις σχέσεις με τη Μόσχα αφού ο Λουκασένκο προωθεί μια στροφή στη λευκορωσική ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα αρχίζει πολιτικές ιδιωτικοποιήσεων και «φιλελευθεροποίησης» της οικονομίας, που σταδιακά διαβρώνουν την έως τότε ευρεία κοινωνική βάση του.
2019: Εξελίσσεται προσπάθεια επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία χωρίς απτά αποτελέσματα, πέραν αμοιβαίων φραστικών διαβεβαιώσεων «αδελφικής φιλίας» και αόριστων σχεδίων επανένωσης των δύο κρατών. Ταυτόχρονα βαθαίνουν οι δεσμοί με την Κίνα.
2020: Από τα τέλη Ιουλίου ξεκινούν αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, που χαιρετίζονται από τη Δύση. Οι σχέσεις Μινσκ-Μόσχας σκιάζονται ξανά, καθώς η Λευκορωσία συλλαμβάνει 33 «Ρώσους μισθοφόρους» και ο Λουκασένκο κατηγορεί τη Ρωσία ότι υποστηρίζει την αντιπολίτευση. Λίγο αργότερα και οι δύο πλευρές κατεβάζουν τους τόνους, ο Πούτιν αναγνωρίζει την αμφισβητούμενη «σαρωτική νίκη» του Λουκασένκο στις προεδρικές εκλογές της 9ης Αυγούστου (80,1%), και τον προσκαλεί να πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στη Ρωσία. Οι κινητοποιήσεις της αντιπολίτευσης συνεχίζονται, αντιμετωπίζοντας ευρεία καταστολή.
