Διαχρονικό πρόβλημα η φιλοσοφία της συγκρότησης του τουρκικού κράτους
Του Ομέρ Ασάν*
Η τελευταία ερώτηση που μου υποβλήθηκε στην πρόσφατη συνέντευξή μου στον φιλόξενο Δρόμο της Αριστεράς αφορούσε την Τραπεζούντα. Και μ’ αυτήν θέλω να ξεκινήσω το κείμενο τούτο. Ακριβώς επειδή η Τραπεζούντα όπως των παππούδων μας, των παραμυθιών της γιαγιάς, δεν υπάρχει πια. Είναι μια χαμένη πόλη, όπως τα αδέλφια μου, τα οποία έχασα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Κατά καιρούς πηγαίνω στο χωριό μου, στα παρχάρια και στα βουνά της Τραπεζούντας για να θυμηθώ, να ψάξω, να ξαναβρώ τα παιδικά μου χρόνια… και γυρίζω πάντα με μεγάλη θλίψη. Τα χωριά είναι σχεδόν έρημα. Και η μυθική Τραπεζούντα, που άρχισε να χάνει την ταυτότητά της μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, μεταμορφώνεται με μεγάλη ταχύτητα με μια άχρωμη πόλη από μπετόν, χωρίς δυνατότητα γυρισμού στη φυσική και ιστορική της κατάσταση.
Όμως, όπως έχουμε πει, και παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν οι μνήμες που επιμένουν, που δεν το βάζουν κάτω και αντιστέκονται. Υπάρχουν και εκείνα τα βουνά και τα ποτάμια που η ψυχή μας παίρνει ακόμα ρυθμό από αυτά. Μόνο ένας Θεός ξέρει αν είμαστε εμείς ένα κομμάτι τους, ή αυτά είναι ένα κομμάτι από εμάς. Έτσι, βλέπουμε τον Κοράι Τσαπόγλου να γίνεται μάρτυρας στο Σουρούτς ανεμίζοντας τη σημαία της ομάδας Τράμπζονσπορ, εκπροσωπώντας την περήφανη κληρονομιά του: την κληρονομιά ενός Τραπεζούντιου επαναστάτη που πήγε για να δείξει έμπρακτα την αλληλεγγύη του στον Κούρδο αδελφό του ο οποίος υπέφερε στο Κομπάνι. Κι εμείς, ως μια χούφτα επαναστάτες Τραπεζούντιοι, συνεχίζουμε τον αγώνα μας από εκεί που τον άφησε ο Κοράι…
Ειρήνη μόνο με λόγια δεν επιτυγχάνεται
Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που δεν τελειώνουν όσο και να τα μετρήσουμε, που «διαγράφηκαν» από αυτή τη χώρα όταν η Τουρκία «διέγραψε» τους Ρωμιούς και τους Αρμένιους, όταν τους έδιωξε από αυτά τα χώματα. Οι γλώσσες είναι στην πρώτη σειρά σε αυτή τη λίστα των μεγάλων απωλειών. Ενώ αυτά τα χώματα, αυτή η τεράστια γεωγραφικά χώρα ήταν σαν μια πολυφωνική χορωδία για χιλιάδες χρόνια, δεν έχει απομείνει τίποτα από αυτήν. Και δεν είχε απομείνει κάτι που θα μπορούσε να κάνει η κυβέρνηση ή το κράτος για να αλλάξει η κατάσταση, στο βαθμό που η σοβινιστική και καταπιεστική πολιτική ήταν και είναι συστατικό τους.
Ως αποτέλεσμα αυτού ξεκίνησε η επίθεση και σε όλους τους υπόλοιπους διαφορετικούς πολιτισμούς και γλώσσες που υπήρξαν εδώ από αιώνες, και τώρα πια θεωρούνται εχθροί. Τα τελευταία χρόνια αυτή η στάση φάνηκε σαν να μπορούσε να αλλάξει. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει καμιά ουσιαστική βελτίωση. Η Ειρήνη δεν πραγματοποιείται μόνο με λόγια. Ως χώρα η Τουρκία πρέπει να συνομιλήσει και να έχει επικοινωνία με τα παιδιά των λαών που έχουν αδικηθεί. Αν ήμουν στην κυβέρνηση, το πρώτο πράγμα που θα έκανα θα ήταν αυτό. Να επικοινωνήσω και να συνομιλήσω μαζί τους.
Χρειαζόμαστε και στις δύο χώρες ανθρώπους που θα ονειρευτούν
Επειδή λοιπόν έλειπε αυτή η επικοινωνία, όταν πρωτοείδα την ποντιακή λύρα σε ελληνικό γραμματόσημο απόρησα (κι αυτήν την απορία μετέφερα και στο βιβλίο μου που μεταφράστηκε στα ελληνικά): «Τι δουλειά έχει το ιερό τρίχορδο μουσικό όργανο στα ελληνικά γραμματόσημα;». Την απάντηση τη βρήκα βέβαια την πρώτη κιόλας φορά που επισκέφθηκα την Ελλάδα. Είχα μείνει άναυδος όταν πρωτογνώρισα τους κεμεντζετζήδες [ΣτΜ: λυράρηδες] και τους χορευτές που χόρευαν παραδοσιακούς ποντιακούς χορούς. Και ναι, η κεμεντζέ και ο «χορόν» είναι εκπληκτικά εργαλεία, που συμπυκνώνουν μια τεράστια εσωτερική δύναμη η οποία θα μπορούσε να φέρει τους δύο λαούς δίπλα-δίπλα και να κρατηθούν χέρι-χέρι.
Ίσως να έχετε προσέξει ότι τα τελευταία χρόνια ήδη αρχίσαμε να βλέπουμε και παραδείγματα αυτής της εσωτερικής δύναμης. Με κοινές επαφές και επισκέψεις, με διοργάνωση εκδηλώσεων που έχουν σχέση με την Ιστορία και τον Πολιτισμό του Πόντου. Σκέφτομαι μήπως είναι καιρός να τολμήσουμε τα επόμενα βήματα. Να πραγματοποιήσουμε πιο όμορφες, πιο μεγάλες και πιο ουσιαστικές συναντήσεις. Για να γίνουν όλα αυτά και να αποτελέσουν γέφυρα για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, απαιτείται να υπάρξουν άνθρωποι σε Ελλάδα και Τουρκία που, χωρίς εκπτώσεις στην Ιστορία και τον Πολιτισμό, θα ονειρευτούν, θα εμπνευστούν και θα εργαστούν δημιουργικά πάνω σε τέτοια σχέδια…
Η δημοκρατία, μοναδική διέξοδος για την Τουρκία
Είναι προφανή, από την άλλη, τα εμπόδια που ορθώνονται, ιδίως σήμερα που βιώνουμε μια πολύ δύσκολη περίοδο στη χώρα μου. Σαν ένας που έχει διαβάσει και ζήσει την τουρκική ιστορία και πολιτική, είμαι πολύ ανήσυχος. Η Τουρκία είναι μια χώρα η οποία οφείλει να λύσει σε σύντομο χρονικό διάστημα πολλά ιστορικά θέματα που έχουν συσσωρευτεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Νομίζω ότι η σημερινή κατάσταση θα ήταν ίδια και χωρίς τον Ερντογάν. Θα ζούσαμε τα ίδια και χωρίς αυτή την κυβέρνηση διότι, όπως προανέφερα, το διαχρονικό πρόβλημα είναι η φιλοσοφία της συγκρότησης του τουρκικού κράτους.
Φυσικά δεν είναι μόνον τα προβλήματα της Τουρκίας που δημιουργούν αυτήν την κατάσταση: μας επηρεάζουν και τα προβλήματα των γειτονικών χωρών, που είχαν υπάρξει υπό την ηγεμονία της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μαζί με τη συνεχιζόμενη οικονομική δυσπραγία, η μετανάστευση και προσφυγιά, όπως και η παρέμβαση του ξένου παράγοντα στην περιοχή, δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση, και όλα αυτά μαζί ταλαιπωρούν σαν γάγγραινα τη χώρα. Έχω συνηθίσει στις απόπειρες πραξικοπημάτων. Η τελευταία απόπειρα, με τον τρόπο που έγινε, δεν θα πετύχαινε με τίποτα. Ήταν κάτι σαν απόπειρα αυτοκτονίας, χωρίς κάποιο εμφανές διακύβευμα για το λαό. Το αποτυχημένο πραξικόπημα και όσα ακολούθησαν ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο την πεποίθησή μου ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος εκτός από τη δημοκρατία για να γίνει η Τουρκία μια χώρα που προοδεύει και προχωρά!
* Ο συγγραφέας Ομέρ Ασάν γεννήθηκε στην Τραπεζούντα και το 1974 μετανάστευσε στην Κωνσταντινούπολη. Πήρε μέρος στην αντίσταση κατά του πραξικοπήματος το 1980, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Το 1996 κατηγορήθηκε για «διαμελιστική προπαγάνδα». Πήρε το βραβείο Ιπεκτσί για τη συμβολή του στην ελληνοτουρκική φιλία. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το βιβλίο του «Η κεμεντζέ του Νίκου» (βλ. και φύλλο 324, σελ. 17).
