Η συμβολή της Κύπρου στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

της Ελένης Χατζηγεωργίου*

Σημέα Ελληνική Πατρής Κύπρου, αυτό ήταν το λάβαρο, η σημαία της «Φάλαγγας των Κυπρίων». Η οποία ήταν αναρτημένη σε ξύλινο ιστό που στην κορυφή του έφερε μεταλλικό σταυρό που κατέληγε σε λόγχη ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως αμυντικό όπλο. Ο ηρωισμός του σώματος αυτού αξιοζήλευτος και είναι γνωστή η ρήση του επικεφαλής του στρατηγού Χατζηπέτρου, ο οποίος δείχνοντας τα παράσημα στη στολή του δήλωσε: «Αυτά μου τα ‘δωκεν ο ηρωισμός και η παλικαριά των Κυπρίων Φαλαγγιτών». Η Φάλαγγα αυτή ανασυγκροτήθηκε και πάλι με ηγέτη τον στρατηγό Χατζηπέτρο το 1853 και πολέμησε στη Θεσσαλία.

Η συμμετοχή της Κύπρου μεγάλη στην Επανάσταση του 1821, όπως και σε όλους τους εθνικούς αγώνες. Πρώτος νεκρός του αγώνα από πλευράς Κύπρου ο Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία φίλος και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, που δολοφονήθηκε μαζί του το 1797 από τους Οθωμανούς, μετά την παράδοση τους από τους Αυστριακούς. Τα αδέλφια του, ο Άγγελος και ο Ζήνων πολέμησαν με τον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις μάχες του Δραγατσανίου και της Μονής Σέκου. Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από το 1818 και είχε αλληλογραφία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, μάλιστα στο ΙΕ άρθρο του Γενικού Σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας διατυπώνονται και οι όροι της Κυπριακής Συμμετοχής στην Επανάσταση. Από την οποία δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχη η Κύπρος, γιατί όπως λέει ο μεγάλος μας ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης, εθελοντής στον πόλεμο της Θεσσαλίας:

Αντάν αρτζιέψαν οι κρυφοί ανέμοι τζι εφυσούσαν
τζι αρκίνησεν εις την Τουρτζιάν να κρυφοσυννεφκιάζη
τζαι που τες τέσσερεις μερκές τα νέφη εκουβαλούσαν,
ώστι να κάμουν τον τζαιρόν ν’ αρτζιεύκη να στοιβάζη,
είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου το κρυφόν της
μεσ’ στους ανέμους τους κρυφούς είσιεν το μερτικόν της…..

Τεράστια η συνδρομή της Κύπρου σε άνδρες (1.000 εθελοντές), εν σχέση με τον πληθυσμό της που μετά τις μεγάλες σφαγές των Τούρκων τον Ιούλιο 1821, ανερχόταν μόλις στις 80.000, όπως και σε εφόδια αλλά και σε οικονομική βοήθεια τόσο του λαού όσο και της εκκλησίας. Δεκάδες Κύπριοι της Διασποράς, πέθαναν στην ψάθα, δίνοντας όλη τη περιουσία τους στον αγώνα. Είναι χαρακτηριστικές οι αναφορές και ξένων προξενικών αρχών στην Κύπρο, που αναφέρονται στη συχνή άφιξη ελληνικών πλοίων στο νησί, τα οποία αποπλέουν πλήρη προμηθειών. Τέτοιες καταγραφές μας δίνει ο Γάλλος πρόξενος στην Κύπρο Mechain:

1) Στις 8/3/1822 αναφέρεται στην άφιξη ελληνικών πλοίων στην Κύπρο, με αποτέλεσμα την επαύξηση του φανατισμού και της ανησυχίας των Τούρκων και εκφράζει ταυτόχρονα τον φόβο ότι οι Οθωμανοί θα έπαιρναν και πάλι σκληρά μέτρα κατά των φτωχών Κυπρίων.

2) Στις 9/10/1822, όπου μάλιστα αναφέρει ο Τούρκος κυβερνήτης της Κύπρου έχει την υποψία, ότι τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν στα κυπριακά νερά, είχαν φορτώσει πολλές προμήθειες από την Κύπρο.

3) Στις 8/7/1823 κάνει και πάλι αναφορά ο Mechain για την άφιξη στο νησί 12 ελληνικών πλοίων από τα Ψαρά, που ήλθαν στην Κύπρο για προμήθειες.

Ατέλειωτος ο κατάλογος των Κυπρίων που έπεσαν ηρωικά και στα πεδία των μαχών, με τους πιο πολλούς στην μάχη της Αθήνας το 1827 όπου έπεσαν νεκροί 130 Κύπριοι. Ακόμη και στο Μεσολόγγι είχαμε Κύπριους πολεμιστές που έλαβαν μέρος και στην ηρωική έξοδο

Και στις 19 Ιουνίου του 1821 έχουμε την άφιξη στο νησί του ίδιου του μεγάλου μπουρλοτιέρη Κωνσταντίνου Κανάρη, που φτάνει με τα καράβια του στον Καραβά, τα οποία γεμίζουν με εφόδια, χρήματα και εθελοντές πρωτοστατούντος του μοναστηριού της Παναγίας Αχειροποιήτου που πλήρωσε ακριβό τίμημα γι’ αυτό, με δήμευση όλης της περιουσίας της και φυσικά τη δολοφονία του ηγουμένου, όπως και όλων των ηγουμένων των μοναστηριών στις μεγάλες σφαγές του Ιουλίου 1821. Για τους εθελοντές αυτούς κάνει αναφορά, ο μεγάλος μας ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης στο ποίημα του «9η Ιουλίου» όταν βάζει στο στόμα του αγαθού βοσκού από τη Μαλούντα τα λόγια του προς τον Μουσσελίμ Αγά:

Ειπάν μου πως εφύασιν πο τζιεί που το Καρπάσιν
μια κοπή παίδκιοι τοπκιανοί τζαι πως επήαν πέρα,
πέρα στους λας που πολεμούν τζαι παν κατά την Πόλην.

Οι Οθωμανοί χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την εμφάνιση στο νησί προκηρύξεων των Φιλικών, ξεκινούν συλλήψεις και φυλακίσεις στις 12 Ιουνίου 1821. Στις 9 Ιουλίου 1821, ημέρα Σάββατο απαγχονίζουν τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και τον αρχιδιάκονο Μελέτιο, και συνεχίζουν με τις καρατομήσεις των μητροπολιτών της Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας, καθώς και των ηγουμένων όλων των μοναστηριών, ενώ ταυτόχρονα επιδόθηκαν σε ατέλειωτες σφαγές, λεηλασίες και ατιμώσεις. Πάνω από 2.000 τα θύματα και ανάμεσα τους και τα 486 ονόματα του καταλόγου που ο Κιουτσούκ πασάς έστειλε στον σουλτάνο ζητώντας του την άδεια για σφαγές, ισχυριζόμενος ότι προπαρασκευάζουν επανάσταση στο νησί και πρόβαλε ακόμη τον ισχυρισμό, ότι έχουν λεφτά και γνωριμίες στο εξωτερικό και μπορούν να προμηθευτούν νέα όπλα. Είχε προηγηθεί ο αφοπλισμός των Κυπρίων και η άφιξη στην Κύπρο 4.000 στρατιωτών από τη Συρία. Βέβαια απώτερος σκοπός του Κιουτσούκ ήταν το δικό του κέρδος.

Η παρουσία των Κυπρίων εθελοντών ήταν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου και υπάρχουν σωρεία καταγραφών που αναφέρονται σ’ αυτούς και τον ηρωισμό τους από τους οπλαρχηγούς του 1821, αλλά και από τη μετέπειτα διοίκηση.

Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του (Βιβλίο Α, Κεφάλαιο 7), αναφέρεται στον Μιχάλη Κυπραίο :

«Το βράδι είχε έρθει μια φεργάδα αγγλικιά και τα τούρκικα καράβια την είχαν στην μέση να μην ανταποκρινόμαστε εμείς μ’ αυτείνη. Φοβώνταν. Τότε στέλνομεν έναν Κυπραίον με γράμματα της πλεγής.

Τον πήραν χαμπέρι τα τουρκικά και τον κυνήγησαν ολονύκτα και τόπεσαν τα γράμματα εκεί όπου βούταγε εις την θάλασσα. Και πήγε εις την φεργάδα και μπαίνοντας μέσα έπεσε πεθαμένος. Τον κρεμάσανε και βγήκε το νερό και το βάλαν σπίρτα κι αναστήθη. Και είπε των άγγλων τον χαμόν των γραμμάτων όπου του είχαμε δομένα. Είπε στοματικώς την κατάστασιν του κάστρου και τις πρόφασες του Μπραήμη. Και τον πήρε η φεργάδα και πήγαν εις τη Ζάκυθο και είπαν αυτά του ναυάρχου. Τότε ο ναύαρχος έστειλε ένα μπρίκι.»

Και σε άλλο σημείο αναφέρεται στο ηρωικό του θάνατο στη μάχη των Μύλων:

«…εκεί που ριχτήκαμεν στο γιουρούσι, μου πληγώθηκε βαρέως και ύστερα απέθανε ο καλός και γενναίος πατριώτης Μιχάλης Κυπραίος, απούστειλα και πήγεν εις την αγγλικήν φρεγάτα όταν κιντυνεύαμεν εις το Νιόκαστρο…».

Ατέλειωτος ο κατάλογος των Κυπρίων που έπεσαν ηρωικά και στα πεδία των μαχών, με τους πιο πολλούς στην μάχη της Αθήνας το 1827 όπου έπεσαν νεκροί 130 Κύπριοι. Ακόμη και στο Μεσολόγγι είχαμε Κύπριους πολεμιστές που έλαβαν μέρος και στην ηρωική έξοδο, τους οποίους τιμώντας η Πόλη του Μεσολογγίου έχει ανεγείρει και σχετικό προς τιμήν τους.

Παρά την τεράστια συμμετοχή της Κύπρου στην Ελληνική Επανάσταση, ακόμη και από τους πλούσιους Κύπριους της διασποράς, πολλοί από τους οποίους πέθαναν κυριολεκτικά στη ψάθα, η Κύπρος δεν ενώθηκε με τον υπόλοιπο ελληνικό κορμό και έμεινε σκλάβα στους Οθωμανούς. Οι ελπίδες των Κυπρίων για τη δική τους λευτεριά που αναπτερώθηκαν με την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια, που από την πλευρά της μητέρας του είχε κυπριακή καταγωγή, χάθηκαν με τη δολοφονία του.

Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι η συμμετοχή της Κύπρου με προμήθειες και εθελοντές ήταν συνεχής και μεγάλη σε όλους τους εθνικούς αγώνες.

* Η Ελένη Χατζηγεωργίου είναι πολιτικός μηχανικός & τοπογράφος μηχανικός και πρόεδρος του Συλλόγου Κυπρίων Ξάνθης