Του Γιώργου Κυριακού
Η καλύτερη γνωριμία με την περιοχή της Βορείου Ηπείρου είναι η ζωντανή παρουσία και η γονιμοποίηση σχέσεων με τους αυτόχθονες Έλληνες της Αλβανίας, που αποτελούν τον ευαίσθητο κρίκο επαφής και φιλίας με τους Αλβανούς. Εκεί έχουν τα χωριά, τα σπίτια, τα κοιμητήρια και τις εκκλησιές, τον πόνο και τις χαρές τους. Συνδυάζοντας με την αναψυχή και την περιήγηση αυτήν την εμπειρία σχέσεων, η επίσκεψη και σε ιστορικούς, λατρευτικούς ή φυσικούς προορισμούς, που δεν ανήκουν στο έδαφος της επίσημης Μειονότητας, εμπλουτίζεται με τα στοιχεία αυτής της ταυτότητας. «Τουριστικοί οδηγοί» είναι οι ίδιοι οι «απ’ έκει» που συναντώνται στα ανταμώματα του Αυγούστου για όσους και όσες σμίξουν μαζί τους…
Α. Δρόπολη-Πωγώνι-Αργυρόκαστρο-Πρεμετή, Αργυρόκαστρο-Μπεράτι
Ερχόμενοι από τον Νομό Ιωαννίνων, μετά το συνοριακό φυλάκιο της Κακκαβιάς (Kakavijë), δύο είναι οι βασικές διαδρομές:
α) Στα Βρυσερά (Vrisera), αριστερά, ένας δύσκολος δρόμος προς την Άνω Δρόπολη, σας πηγαίνει στα δασώδη χωριά της με τα κρύα νερά, το φημισμένο «τσαπανιώτικο» κρασί και τη σιλίρα, ένα ντόπιο τυρί. Όπου και να ρωτήσετε, θα βρείτε μνημεία της Φύσης και της Ιστορίας. Ξεχωριστή σημασία έχουν το «Έλατο της Σωτήρας» και τα φαράγγια «Τσιόκλι» στο Σελλειό (Selo), του «Χάβου» στη Σωτήρα (Sotira) και της Κοσσιοβίτσας (Kosovitsa).
β) Στον κύριο οδικό άξονα Κακκαβιάς-Αργυροκάστρου (Gjirokastër) μπορείτε να επισκεφθείτε το αρχαίο θέατρο και το Παλαιόκαστρο, χτισμένο επί Ιουστινιανού, στα Σωφράτικα (Sofratikë). Παντού θα βρείτε ιστορικές μονές, εκκλησίες μέχρι και το Αργυρόκαστρο, όπως και στο δύσβατο Πωγώνι (Pogon) με τα πολυφωνικά του. Ξεχωρίζουν οι εκκλησίες της Παναγιάς στο Λάμποβο-«του Σταυρού» (Labova e Kryqet) και στην Επισκοπή (Peshkopi). Στην Καλογοραντζή (Goranxi) της Κάτω Δρόπολης βρίσκεται η ανεξερεύνητη σπηλιά της Σκοτεινής. Το Αργυρόκαστρο έχει το εμβληματικό του κάστρο με τα μουσεία, και το Σταυροπάζαρο το ιστορικό του κέντρο. Στο Κεστοράτι Αργυροκάστρου (Qestorat), γενέτειρα του ευεργέτη Ζωγράφου, το μουσείο στεγάζεται στα Ζωγράφεια Διδασκαλεία και στο άλλο Λάμποβο-«του Ζάππα» (Labova e Madhe ή Labova e Zhapës) βρίσκονται τα αρχοντικά της οικογένειας των ευεργετών. Η αρχαία πόλη της Αντιγόνειας (Antigoneia) έξω από το Αργυρόκαστρο είναι ένας προορισμός που ολοκληρώνει μια σύντομη σχετικά διαδρομή.
Αν επιθυμείτε να παρατείνετε τη διαμονή σας, από το Αργυρόκαστρο:
α) Ο δρόμος για την Πρεμετή (Përmet) και τη μεθοριακή διάβαση της Μέρτζανης στην Κόνιτσα, σάς δίνει τη δυνατότητα να περάσετε από μια όμορφη κοιλάδα με πέτρινα γεφύρια και αερογέφυρες και να κατεβείτε στο ποτάμι για μια στάση. Στη διαδρομή είναι η Κλεισούρα (Këlcyrë) με το στρατιωτικό νεκροταφείο των αγωνιστών του ’40 (Ύψωμα 731) και η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 12ου αιώνα.
β) Μπορείτε, από τον νέο δρόμο μέσω Γαρδικίου (Kardiq), να επισκεφθείτε τους Αγίους Σαράντα σε μια ώρα.
γ) Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε στη βυζαντινή καστρόπολη (Πουλχεριόπολη) του Μπερατίου (Berat), τα αρχαία Αντιπάτρεα.
Προορισμοί
Το δάσος στην Σωτήρα Δρόπολης
Από τη Δρόπολη στη Φοινίκη και στους Αγίους Σαράντα
Η μονή Δρυάνου ανάμεσα στους Βουλιαράτες και στους Ζερβάτες Δρόπολης
Η σπηλιά «Σκοτεινή» στην Καλογοραντζή Δρόπολης
Το κάστρο του Ιουστινιανού και το αρχαίο θέατρο στα Σωφράτικα Δρόπολης
Η Παναγιά στο Λάμποβο του Σταυρού Δρόπολης
Οι Σχωριάδες Πωγωνίου του Δήμου Δρόπολης
Η Αρχαία Αντιγόνεια Αργυροκάστρου
Η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κοσίνα Πρεμετής, του 12ου αιώνα
Το αρχαίο Ομφάλιον στην Πρεμετή
Το Μπεράτι-αρχαία Αντιπάτρεια
Β. Άγιοι Σαράντα-Φοινίκη
Από τη Θεσπρωτία, μετά το συνοριακό φυλάκιο στο Μαυρομάτι-Κονίσπολη (Konispol) και προς τον κύριο οδικό άξονα για τους Αγίους Σαράντα (Sarandë), μπορείτε να παρακάμψετε αριστερά για την παραθαλάσσια περιοχή Eξαμίλια-Βουθρωτός (Ksamil-Butrint) απέναντι από την Κέρκυρα. Εκεί είναι το διαχρονικό αρχαιολογικό πάρκο του Βουθρωτού με το μουσείο του. Κοντά, χτισμένη σε υψόμετρο 760 μ., δεσπόζει η Μονή Αγίου Γεωργίου Δέματος στη χερσόνησο στα Εξαμίλια. Από την ιστορική μονή των Αγίων Σαράντα στον λόφο πάνω από τη Τζιάστα (Gjashtë) πήρε το όνομά της η πόλη. Στον αρχαίο Ογχησμό, λιμάνι των Χαόνων και σύνδεσμο των πόλεων, σήμερα Άγιοι Σαράντα, μια πύλη στην παραλία, ένας αρχαιολογικός επισκέψιμος χώρος κι ένα μικρό μουσείο συναντούν, ανηφορίζοντας, το αρχαιολογικό πάρκο της Φοινίκης (Finiq) με την αρχαία ακρόπολη και το θέατρο.
Τα χωριά της Φοινίκης έχουν βυζαντινά μοναστήρια όλων των εποχών μέσα στη φύση: η Δίβρη και η Μάλτσιανη με το φρούριο, η χαράδρα της Κάτω Λεσινίτσας, τα πέτρινα γεφύρια του Θεολόγου, τα πηγάδια και τα αρχοντικά της Δρόβιανης με το μουσείο, το Σπήλαιο της Αγίας Μαρίνας στο Βαγκαλιάτι, το δάσος του Γαρδικακίου, οι υπόγειες στοές στο Καισαράτι. Κάστρα υπάρχουν στο Καρόκι, στη Ρίπεση, στη Γράβα με τη λίμνη, και στο Φανάρι. Σε όλη τη διαδρομή από τη Φοινίκη προς τους Γεωργουτσάτες Δρόπολης (Jorgucat)-Κακκαβιά, στην κοιλάδα της Μπίστριτσας (Bistrica), μπορείτε να κάνετε στάση σε διάφορα χωριά. Σταματήστε στην ξακουστή πηγή Γαλάζιο Μάτι (Syri i Kaltër), που είναι προστατευόμενο πάρκο. Στον ίδιο δρόμο προς τη Μουζίνα (Muzinë) μέχρι τους Γεωργουτσάτες για τη συνοριακή διάβαση της Κακκαβιάς, θα συναντήσετε χωριά πνιγμένα στο πράσινο.
Προορισμοί
Το Βουθρωτό των Αγίων Σαράντα και εδώ
Τα Εξαμίλια
Το εγκαταλελειμμένο ανώνυμο βυζαντινό μοναστήρι στο Μουρσί
Οι Άγιοι Σαράντα, ο αρχαίος Ογχησμός
Η σπηλιά της Αγίας Μαρίνας στο Βαγκαλιάτι
Η Αρχαία Φοινίκη
Η Μονή Αγίων Σαράντα
Το Κάστρο Λυκούρ(ε)σι
Ο Άγιος Νικόλαος Μεσοποτάμου Φοινίκης και εδώ
Το κάστρο Φαναρίου των Αγίων Σαράντα
Η Παναγιά του Κώσταρι Φοινίκης
Το ποτάμι και τα «μπατζέλια» στο Τσαούσι Φοινίκης
Ο καταρράχτης στο Γαρδικάκι Φοινίκης
Το «Γαλάζιο Μάτι» στο Δήμο Φοινίκης
Η επιτύμβια στήλη της Λεσινίτσας Φοινίκης και το μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου
Γ. Χιμάρα-Αυλώνας-Φίερι-Δυρράχιο
Για τη Χιμάρα, ξεκινάτε από την προηγούμενη συνοριακή διάβαση στον οδικό άξονα Αγίων Σαράντα-Χιμάρα (Himarë). Παρ’ όλη την κακοποίηση της πόλης και της παραλίας από το κράτος και τους «στρατηγικούς επενδυτές», η Χιμάρα διαθέτει πολλούς χώρους διαμονής και πολλές όμορφες παραλίες (Σπήλαια, Ποτάμι, Λιβάδι, Μαράτσι-Μαράκι, Γυαλισκάρι, Δρυμάδες, Αζουπέα-Γυπέα με το φαράγγι της). Είναι δίπλα στις ορεινές διαδρομές που οδηγούν σε ιστορικές μονές, όπως του Σταυρού στους Δρυμάδες. Στο Κάστρο της πόλης θα δείτε ιστορικά κτίρια: την Επισκοπή στη θέση του ναού του Απόλλωνα, και αρχοντικά όπως του ήρωα Σπυρομίλιου. Στο αλβανικό χωριό Μπόρσι (Borshi) υπάρχουν ερείπια της πόλης Εκατόμπεδον, το κάστρο Σοποτού, περιόδου που άκμασε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Και, ανεβαίνοντας στη(ν) (Ν)Άρτα (Nartë) του Αυλώνα (Vlorë), η αρχαία πόλη Άρτα. Δίπλα είναι τo Σβερνέτσι (Zvernec) με το μοναστήρι της Παναγιάς στη λιμνοθάλασσα.
Από τον Αυλώνα, μπορείτε να κατευθυνθείτε στην Αρχαία Απολλωνία προς το Φίερι (Fier). Ο χώρος έχει καλοδιατηρημένα μνημεία και μουσείο. Στα 15 χλμ. είναι η μονή της Αρδένιτσας, του 13ου αιώνα. Δεξιά από το Φίερι είναι η πόλη Μπαλς (Ballsh) με την αρχαία Βύλλιδα με κτίρια, όπως και το εμβληματικό αρχαίο θέατρο. Στο Κολικόντασι (Kolkondas), βόρεια της Απολλωνίας Φίερι, είναι χτισμένο το μοναστήρι του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού το 1813. Μετά το Φίερι, περνάτε από τη Λούσνια (Lushnje) προς το Δυρράχιο (Durrës) στην αρχαία πόλη της Επιδάμνου. Εκεί θα βρείτε τα ερείπια του θεάτρου, των λουτρών και το μουσείο.
Προορισμοί
Το Κάστρο της Χιμάρας
Τα αρχαία ευρήματα, το κάστρο του Σοποτού στο αλβανικό χωριό Μπόρσι (Borshi) του Δήμου Χιμάρας
Η (Ν)Άρτα ή Παλαιοάρτα και το Σβερνέτσι
Η αρχαία Απολλωνία στο Φίερι
Ο ναός του Πατροκοσμά στο Κολικόντασι
Η αρχαία Επίδαμνος στο Δυρράχιο
Πόρτο Παλέρμο και εδώ
Δ. Κορυτσά-Μοσχόπολη, Κορυτσά-Κολόνια, Κορυτσά-Πόγραδετς
Από τον νομό Κορυτσάς, εισέρχεστε στο συνοριακό φυλάκιο Κρυσταλλοπηγής-Καπστίτσα (Kapshticë). Περνάτε την κοιλάδα του αρχαίου Εορδαϊκού (Δεαβολίου) και της οροσειράς Μοράβα για την Κορυτσά (Korçë). Είναι η πόλη των μουσείων και της θαυμαστής αρχιτεκτονικής. Ο νέος Καθεδρικός Ναός της Μητροπόλεως, το παζάρι, το τζαμί του Ηλιάζ Μπέη Μιραχόρι, το Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης (Βυζαντινό), ο κεντρικός πεζόδρομος της πόλης (Bulevardi Republika), το Αρχαιολογικό Μουσείο, το πρώτο αλβανικό σχολείο, είναι μερικά από τα αξιοθέατα.
Στα 22 χλμ. δυτικά της Κορυτσάς βρίσκεται η Μοσχόπολη (Voskopojë), με μια σειρά από ελληνορθόδοξα μνημεία φιλοτεχνημένα από σπουδαίους αγιογράφους. Αυτή η κοιτίδα του ελληνοβλάχικου πολιτισμού έχει ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον, όπως και το Βυθκούκι (Vithkuq), 20 χλμ. από την Κορυτσά, στα 1.300 μέτρα, με τη Μονή Πέτρου και Παύλου. Η Μπομποστίτσα (Boboshtica), με βυζαντινές εκκλησίες, βρίσκεται 8 χλμ. νοτιοανατολικά. Μόλις 2 χλμ. από την Κορυτσά είναι το χωριό Εμπορία (Mborje) με τον Βυζαντινό Ναό της Αναλήψεως, του 1395.
Από την Κορυτσά:
α) Μπορείτε να διασχίσετε τα βλαχοχώρια της Κολώνιας (Kolonjë) προς την Ερσέκα (Ersekë), και να κάνετε μια δύσκολη αλλά υπέροχη διαδρομή μέχρι την Πρεμετή (Përmet).
β) Μπορείτε να ταξιδέψετε προς την Πρέσπα και να επισκεφτείτε το Εθνικό Πάρκο (Parku Kombëtar i Prespës) στο Πουστέτσι (Pustec), και στη συνέχεια στη λίμνη Οχρίδα (Ohrid) στο Πόγραδετς (Pogradec), και το πάρκο Ντριλόν (Drilon). Ενδιαφέρον έχει το μουσείο με τις ανακατασκευασμένες προϊστορικές κατοικίες, ενώ από το Πόγραδετς μπορείτε να μεταβείτε στη διπλανή χώρα, στο μοναστήρι του Οσίου Ναούμ του 10ου αιώνα.
Προορισμοί
Η Κορυτσά και εδώ
Ο νέος Καθεδρικός Ναός της Ιεράς Μητροπόλεως Κορυτσάς
Ο Άγιος Αθανάσιος Μοσχόπολης Κορυτσάς
Η Μοσχόπολη και ο Άγιος Νικόλαος
Η παλαιοχριστιανική βασιλική του Λιν στο Πόγραδετς
Η Μονή Αγίου Προδρόμου στο Βυθκούκι Κορυτσάς
Οι Ελληνορθόδοξοι Ναοί της περιοχής Κορυτσάς
Ο Ναός Αναλήψεως στην Εμπορία Κορυτσάς
***
Στην παρούσα πρόταση ίσως αδικούνται κάποιοι προορισμοί. Αλλά είναι μόνο μια πρώτη αφορμή για τη γνωριμία με τους «απ’ έκει». Συνιστούμε να κρατήσετε το τεύχος της εφημερίδας μας: μπορεί να σάς είναι χρήσιμο! Τους άλλους «δρόμους» θα τους βρούμε περπατώντας…
(Ευχαριστούμε τους Κ.Δ., Λ.Π., Λ.Κ., Ο.Μ., Θ.Γ. και Θ.Β. για την καθοριστική συμβολή τους και την αποτροπή πολλών λαθών. Για τυχόν λάθη που δεν εντοπίστηκαν, ευθύνεται ο συντάκτης…)
Χρήσιμες επιπλέον πληροφορίες
Επικοινωνία, για περισσότερα, στο [email protected].
► Στις τέσσερις συνοριακές διαβάσεις, εισέρχεστε και μόνο με την επίδειξη αστυνομικής ταυτότητας.
► Η πρόσβαση σε ηλεκτρονικούς χάρτες είναι πολύτιμη. Αν δεν έχετε δικό σας ταξιδιωτικό μέσο, πρέπει οπωσδήποτε να σιγουρεύεστε για τις διαδρομές-επιστροφές-τιμές εισιτηρίων με τα λεωφορεία.
► Σε συνοριακά φυλάκια και στις πόλεις λειτουργούν καταστήματα συναλλάγματος (Exchange). Προσοχή: 1 ευρώ=116 λεκ (περίπου) αναγραφόμενα. Σε πολλές περιοχές αντίστοιχα λένε «1.160 λεκ». Επίσης, σε αρκετές περιοχές το ευρώ «λειτουργεί» ως μέσο απευθείας συναλλαγής.
► Προσοχή σε περιοχές με συνωστισμό, κρατάτε αποστάσεις. Οδηγείτε πολύ προσεκτικά ειδικά στους στενούς επαρχιακούς δρόμους.
► Πληροφορηθείτε μέσω Διαδικτύου ή από τις αφίσες για τις εκδηλώσεις και τα πανηγύρια. Μέχρι στιγμής έχουν αναγγελθεί για τον Αύγουστο:
1) Το Πολιτιστικό Τριήμερο του Π.Σ. Λιβαδειάς του Δήμου Φοινικαίων, στις 16-18/8.
2) Η ανάβαση στη Σπηλιά της Αγίας Μαρίνας στο Βαγκαλιάτι Φοινίκης, στις 13/8.
3) Το 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δρόπολης, στις 9-12/8, στα χωριά Καλογοραντζή (βραδινή προβολή ταινιών), Δερβιτσάνη (πρωινά εργαστήρια), με έναρξη στον αρχαιολογικό χώρο στα Σωφράτικα.
4) Το πανηγύρι στη Σωτήρα Άνω Δρόπολης, στις 6/8.
5) Το πανηγύρι στη Σωπική Πωγωνίου, στις 15/8.
6) Το πανηγύρι στη μονή Ζωοδόχου Πηγής-«Σταυρίδι» στους Δρυμάδες Χιμάρας.
7) Το πανηγύρι της Μεταμόρφωσης στο χωριό Πολένα (Polena) Κορυτσάς, στις 6/8.
8) Το πανηγύρι της Παναγίας στη Μπομποστίτσα Κορυτσάς, και το βράδυ Φεστιβάλ Τσίπουρου, στις 15/8.
9) Στην Κορυτσά, το Φεστιβάλ Πίτας (6/8) και η Γιορτή Μπύρας (17-21/8).
Επισκεφτείτε τους απ’ έκει και το φθινόπωρο-Το σύντομο καλοκαίρι μετά το καλοκαίρι
Τα αυγουστιάτικα ανταμώματα έχουν κλείσει τον κύκλο τους και οι «απ’ έκει» έχουν φύγει «απ’ έδω» για τις επαγγελματικές ασχολίες τους, για τα σχολεία των παιδιών τους. Προσγειώνονται στην πραγματικότητα και ανταμώνουν στις δραστηριότητες των Αδελφοτήτων και των Συλλόγων τους, στα γνωστά καφενεία των συμπατριωτών τους. Πίσω έχουν μείνει οι γερόντοι και οι φαμίλιες που ολοένα και λιγοστεύουν, με τα παιδιά τους. Ο επισκέπτης ζει μια μη σκηνοθετημένη κατάσταση, θα πιει έναν καφέ κι ένα φρέσκο τσίπουρο με τους παραμένοντες, θα τους ακούσει, θα πιει μετά τον Οκτώβρη από το γιοματάρι.
Μετά τις βροχές βγαίνουν και τα shilimbia (σαλιγκάρια) στην ύπαιθρο. Στις πόλεις η ζωή έχει αποκτήσει την κανονικότητά της. Το Αργυρόκαστρο, την Κορυτσά, τους Αγίους Σαράντα ή τη Χιμάρα, μπορεί κανείς να τις απολαύσει χωρίς τα τουριστικά κύματα. Θα βρει λιγότερη αναμονή οπουδήποτε, θα οδηγεί πιο άνετα, θα χαρεί όσα δεν μπορεί να χαρεί το καλοκαίρι. Κάθε έκπληξη ή ανατροπή στον καιρό (ή στις διακοπές ρεύματος στη Δρόπολη και στη Φοινίκη) μόνο για καλό.
Αργυρόκαστρο-Δρόπολη-Πωγώνι-Κλεισούρα
Η παλιά πόλη, το Σταυροπάζαρο, αποκτά πάλι τους ρυθμούς του και τη ρουτίνα των Καστερών (έτσι λένε οι Δροπολίτες τους κατοίκους του Αργυροκάστρου) που φέρνουν βόλτες στις ανηφοριές του και πίνουν τον βαρύ καφέ τους (kafe ala tourka) και τρώνε πίτα (byrek) από τα μαγαζάκια. Στο Αργυρόκαστρο εκείνη την εποχή μπορεί να βρει κανείς καταλύματα ευκολότερα. Έχει δροσιά και οι έξοδοι στους προορισμούς που έχουν γραφτεί για το καλοκαίρι αποκτούν μια μοναχική σημασία. Τα μοναστήρια και οι αρχαιολογικοί χώροι περιμένουν τους επισκέπτες τους. Στη Δρόπολη η κυριότερη ασχολία στις αρχές του φθινοπώρου είναι το μάζεμα και το πάτημα των σταφυλιών. Τα καζάνια είναι στο φουλ και το τσίπουρο ξεκινάει να σταλάζει. Οι Δροπολίτες αποξηραίνουν τα σύκα τους και τα φουντούκια και παρασκευάζουν διάφορες μαρμελάδες και τουρσιά για αποθήκευση το χειμώνα. Τα πανηγύρια πλέον δεν έχουν τα κλαρίνα και τους μεγάλους κύκλους.
Οι κάτοικοι μαζεύονται και κάνουν με τον παπά τη λειτουργία στις γιορτές των εκκλησιών και των Μοναστηριών. Στο Λάμποβο του Σταυρού στις 8 Σεπτεμβρίου γίνεται μεγάλη γιορτή στην εκκλησία του. Σύμφωνα με την παράδοση, χτίσθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό, τον 6ο αιώνα, ο οποίος της χάρισε τεμάχιο Τίμιου Ξύλου.
Στο παρελθόν όλοι οι οργανοπαίχτες και οι έμποροι της Ηπείρου μαζεύονταν για την τελευταία τους «εμφάνιση». «Έρθε το Λάμποβο» λέγανε τότε. Του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου συμπίπτει σχεδόν με την επέτειο στις 28η Οκτωβρίου.
Στους Βουλιαράτες γίνεται η δοξολογία στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο των Πεσόντων του έπους του ’40 με τις επίσημες αντιπροσωπείες από την Ελλάδα και την Αλβανία. Λίγο πιο πέρα στο νεκροταφείο του Άη-Θανάση, στο χωριό, είναι και ο τάφος του Κωνσταντίνου Κατσίφα που περιμένει για ένα κεράκι, όπως και μια έντιμη απόφαση της Αλβανικής Δικαιοσύνης εδώ και 4 χρόνια.
Η γιορτή των Μειονοτικών Σχολείων πραγματοποιείται στο ίδιο χωριό με πολύ ενθουσιασμό που αξίζει να την παρακολουθήσετε. Στην Κλεισούρα αντίστοιχα στο άλλο στρατιωτικό Νεκροταφείο στο δρόμο Αργυροκάστρου-Κορυτσάς, γίνεται μια σεμνή τελετή με αντιπροσωπείες από τις δυο χώρες που τιμούν τους νεκρούς της πιο μεγάλης μάχης στην εαρινή επίθεση του Μουσολίνι, το 1941. Οφείλει να γραφτεί ότι το έπος του ’40 είναι ταυτισμένο με τους αγώνες μέχρι και το 1914 για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου όπως και με το αίτημα για την αυτονομία της. Στη γιορτή των Ταξιαρχών, το Νοέμβριο, στην Καλογοραντζή, γιορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριού κι η σπηλιά του η «Σκοτεινή» σας περιμένει.
Το Πωγώνι, είναι μια περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, μια κοιτίδα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά λιγότερο γνωστή στο ελληνικό κοινό, λόγω έλλειψης οδικών υποδομών. Περιτριγυρισμένο από πανύψηλα βουνά, τη μεγαλοπρεπέστατη Νεμέρτσικα, Μπουρέτο και Μακρύκαμπο (Μπόζοβο) βρίσκεται, όπως την χαρακτηρίζει ο γνωστός Πωγωνίσιος συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής Κώστας Κωστούλας, «στην αυλή της Ηπείρου, στην ποδιά της πατρίδας».
Το «απ’ έκει» Πωγώνι είναι η συνέχεια του Ελληνικού Πωγωνίου των Ιωαννίνων και αποτελείται από επτά χωριά που διατηρούν έντονα την αρχιτεκτονική πέτρινη παράδοση της Ηπείρου. Η πρόσβαση σε αυτή την περιοχή γίνεται, είτε από την Δερόπολη μέσω του γραφικού φαραγγιού της Σέλτσης, είτε από το συνοριακό φυλάκιο των Δρυμάδων κι οπωσδήποτε με το κατάλληλο αυτοκίνητο που έχει ψηλά τις αναρτήσεις και ενισχυμένα λάστιχα. Κάποια τμήματα έχουν στρωθεί με μπετόν αλλά ακόμα είναι ένας πολύ δύσκολος δρόμος. Σίγουρα, μετά την ταλαιπωρία του δρόμου, η φύση θα σας αποζημιώσει με τις μαγευτικές ομορφιές της και το κοντράστ των φθινοπωρινών χρωμάτων. Η διαφορά ύψους, από τις βουνοπλαγιές μέχρι τις βαθιές και ήρεμες κοιλάδες όπου ρέουν κρυστάλλινα νερά, διαμορφώνουν ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες όπου ευδοκιμούν όχι μόνον όλα τα καρποφόρα δέντρα αλλά και όλα τα είδη της άγριας φύσης. Την ποικιλότητα των φυτών του Πωγωνίου δεν θα την συναντήσετε πουθενά: από τον σπάνιο κέδρο μέχρι τα αιωνόβια δρύινα δάση που καλύπτουν την μεγαλύτερη έκταση του Πωγωνίου.
Εκτός από την σπάνια παρθένα φύση, στο Πωγώνι θα συναντήσει κανείς αναρίθμητα εκκλησιαστικά μνημεία, από το ιστορικό μοναστήρι Άγιος Αθανάσιος της Πολύτσανης που αποτέλεσε προπύργιο του Οσίου Σοφιανού, τους μεγαλοπρεπέστατους ναούς, την Κοίμηση της Θεοτόκου στην Σωπική και την Αγία Παρασκευή Χλωμού μέχρι το ξακουστό μοναστήρι της Μεταμόρφωσης Σωτήρος της Τσιάτιστας. Επίσης και αρκετές πετρογέφυρες περασμένων αιώνων. Στο Πωγώνι θα απολαύσετε και γευτείτε γνήσια ντόπια κρέατα, τσίπουρο και κρασί, καρύδια και φουντούκια, αγριορίγανη και τσάι Νεμέρτσικας μέχρι και «το καλύτερο μέλι που παράγεται στον κόσμο», λένε πολλοί που το γεύονται. Σε κάθε χωριό λειτουργεί παραδοσιακό καφενείο και στο διοικητικό κέντρο της περιοχής. Στην Πολύτσανη θα βρείτε και μια εξαιρετική ταβέρνα με ειδικότητα στο ψημένο ντόπιο κρέας και μια μικρή ξενοδοχειακή μονάδα. Πάνω απ’ όλα στο Πωγώνι θα συναντήσετε ανθρώπους φιλόξενους που θα σας ανοίξουν της πόρτες των σπιτιών τους αλλά και την καρδιά τους. Στο κέντρο του Πωγωνίου βρίσκεται και το χωριό Σχωριάδες, οι κάτοικοι του οποίου στηριζόμενοι στην ιδιωτική προσφορά και πρωτοβουλία των κατοίκων τους, έχουν κάνει σπουδαία έργα υποδομής και καλλωπισμού και σε συνδυασμό με όλα τα φυσικά αξιοθέατα τριγύρω έχουν μετατρέψει το χωριό τους σε έναν προορισμό που αξίζει κανείς να επισκεφτεί.
Άγιοι Σαράντα-Φοινίκη
Οι Άγιοι Σαράντα ξεκινάνε να ξαναβρίσκουν κάτι από την παλιά ομορφιά τους μετά την τουριστική περίοδο και είναι μια καλή ευκαιρία να δει κανείς την Κέρκυρα συννεφιασμένη πριν πιάσει η μπόρα. Η αλλοίωση της πόλης, η οποία προήλθε μεταπολιτευτικά από την απόφαση της κυβέρνησης να εποικίσει με άλλον πληθυσμό μια χριστιανική και κατά πλειοψηφία ελληνική πόλη (μη αναγνωρισμένη) δημιούργησε και την απίστευτη πολεοδομική της καταστροφή. Κοιτώντας όμως την πύλη του Όγχηστου και τη θάλασσα όλα αυτά ξεχνιούνται. Οι μοναστικοί προορισμοί και οι φυσικές ομορφιές δίπλα σε αρχαιότητες για τις οποίες έχουμε γράψει στον «καλοκαιρινό» οδηγό αποκτούν μια άλλη σημασία, λιγότερο τουριστική και αστραποβολούσα. Κι εκεί, στα εύφορα μέρη της κοιλάδας κάνουν τις ετοιμασίες τους για το χειμώνα με όλες τις επιφυλάξεις τους για πλημμύρες και διακοπές ρεύματος. Οι φιλόξενοι κάτοικοι ετοιμάζουν τους ξηρούς καρπούς τους όπως έκαναν παλιά, τα τουρσιά τους, το κρασί και το τσίπουρο, για το οποίο πραγματοποιείται γιορτή σε κάποιο κεντρικό χωριό.
Στη Φοινίκη και στο Μεσοπόταμο μπορεί να βρει κανείς καταλύματα. Εξαιρετικό μέρος για επίσκεψη το φθινόπωρο είναι και το Γαλάζιο Μάτι στο οποίο έχει δημιουργηθεί μια υποδομή για επισκέψεις αλλά θα κερδίσετε ακόμα περισσότερα αν επισκεφτείτε τον Σιμώες (Μπίστριτσα) στις όχθες του κυρίως κάτω από τα φιλόξενα χωριά Αλύκου-Τσαούσι.
Τα φιλόξενα χωριά του «Βούρκου», της κοιλάδας της Μπίστριτσας, ξεκινούν με τον Άγιο Γεώργιο και κλείνουν του Αγίου Μάμαντος. Ο Άγιος Μάμας στις 2 του Σεπτέμβρη γιορτάζει στο Βρυώνι, με ένα όμορφο γλέντι όπως συνηθίζουν πια μόνοι τους οι κάτοικοι μαζί με από τα γύρω χωριά που έρχονται για τη δοξολογία και για το πανηγύρι. Όμως στις 12 Δεκεμβρίου, την περίοδο που κλείνει το φθινόπωρο τον κύκλο του, στο Αλύκου, το μνημόσυνο και η εκδήλωση για τους 4 μάρτυρες είναι το πιο σημαντικό γεγονός. 4 νεαροί, το 1990, στην προσπάθειά τους να διαφύγουν από τα σύνορα, εκτελέστηκαν από τους φρουρούς και κακοποιήθηκαν τα σώματά τους. Οι κάτοικοι των χωριών με τα νεκρά κορμιά στα χέρια επικεφαλής, έκαναν προς τους Αγίους Σαράντα, τότε, την πρώτη ίσως διαδήλωση, στην Αλβανία.
Τα βουνά της Λεσινίτσας λόγω του μεγάλου υψομέτρου έχουν την τύχη και την ευλογία όπως λένε οι Λεσινιτσιώτες, να γεμίζουν κάθε χρόνο από τα άνθη του τσαγιού ονομαστού για το ευχάριστο άρωμά του. Το τσάι του βουνού ήταν ένα από τα πολλά βότανα που αξιοποιήθηκε από τους κατοίκους όχι μόνο για τις θαυματουργές του ιδιότητες αλλά και για εμπορικούς σκοπούς.
Η ορεινή Δίβρη με τα όμορφα χωριά της, τα πέτρινα γεφύρια και τα μνημεία της είναι ένας θαυμάσιος προορισμός αρκεί βέβαια να διαθέτει κανείς την υπομονή για να τη γυρίσει. Εκκλησίες, ξωκλήσια και μοναστήρια ονομαστά για τις αγιογραφίες, τις εικόνες και την αρχιτεκτονική τους. Εκεί είναι ο Άγιος Γεώργιος στην άνω Λεσινίτσα, η μονή του Αγίου Νικολάου η οποία ιδρύθηκε το 11ο – 12ο μ. Χ., το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου στους πρόποδες του Διβροβουνίου, το Κάστρο Μαχαλά στη Γράβα κι άλλες όμορφα μνημεία χαμένα στον χρόνο.
Χιμάρα
Η Χιμάρα κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, βγάζει από πάνω της τον τουριστικό μανδύα και είναι έτοιμη να δείξει την πραγματική της ομορφιά στους επισκέπτες.
Οι ντόπιοι ζουν σε ήρεμους ρυθμούς και απολαμβάνουν την ησυχία και μαζεύουν δυνάμεις για την επόμενη τουριστική περίοδο. Καθιερωμένος πρωινός καφές με πολιτικές αναλύσεις, αθλητικές συζητήσεις και όχι μόνο. Στη συνέχεια δουλειές του σπιτιού και αγροτικές εργασίες όπως μάζεμα ελιάς και φυσικά η παραγωγή της ρακής από το σταφύλι του αμπελιού τους. Η ρακή είναι το ποτό που υπάρχει στο σπίτι κάθε Χιμαραίου και προσφέρεται σε κάθε επισκέπτη που διαβαίνει το κατώφλι του σπιτιού.
Το Κάστρο της Χιμάρας παραμένει πόλος έλξης για τους επισκέπτες, με την γραφική διαδρομή στα σοκάκια της Χιμάρας Πάνω (Παλαιά Χιμάρα) να μοιάζει με πύλη που σε ταξιδεύει πίσω στο χρόνο. Λίγο πιο κάτω δεσπόζουν οι Άγιοι Πάντες, ο ιερός Ναός που έφτιαξαν οι Χιμαραίοι κατόπιν προτροπής του Πατρο-Κοσμά, ακριβώς δίπλα από το ελληνικό σχολείο Όμηρος.
Στον προαύλιο χώρο των Αγίων Πάντων βρίσκεται και ο τάφος του ενωτικού αγωνιστή Μίλου (Μιχάλη) Σπυρομίλιου ο οποίος απήχθη από την Κέρκυρα και μεταφέρθηκε στο χωριό Πήλιουρι της Χιμάρας όπου και εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ. Κατά τους πρώτους φθινοπωρινούς μήνες δεν λείπουν και οι ζεστές ημέρες, με την δροσιστική βουτιά στα γαλαζοπράσινα νερά των παραλιών της Χιμάρας να αποτελεί μια εξαιρετική επιλογή.
Την 28η Οκτωβρίου η τοπική οργάνωση της ΔΕΕΕΜ «Ομόνοια» διοργανώνει εκδηλώσεις για την επέτειο του ΟΧΙ στην περιοχή Βάνοβα όπου υπάρχει και μνημείο για τους πεσόντες. Λίγο παραπέρα βρίσκεται σπίτι της Ερμιόνης Μπρίγκου και είναι πάντα ανοιχτό για τους επισκέπτες. Η περίφημη «Κυρά της Χιμάρας» έχει στη αυλή του σπιτιού της, τους τάφους 6 στρατιωτικών που αγωνίστηκαν στο έπος του ’40-‘41.
Κορυτσά-βλαχοχώρια
Η εκπληκτική πόλη της Κορυτσάς ξεκινάει να χαμηλώνει τις θερμοκρασίες της χωρίς να επιστρέψει σε κανονικότητα, αφού και το καλοκαίρι ο κόσμος της βρίσκεται έξω κι απολαμβάνει την πόλη του. Τα τεράστια πεζοδρόμιά της τα τεράστια πάρκα της με κορυφαίο το πάρκο της Νεολαίας (Parku Rinia) γεμίζουν τις ηλιόλουστες μέρες με κόσμο ο οποίος μιλάει και ελληνικά. Έτσι στις 14 Σεπτεμβρίου του Σταυρού λειτουργούν στον Σταυρό πάνω στην Μοράβα και πηγαίνει πολύς κόσμος. Μετά ετοιμάζονται για την 28η Οκτωβρίου στο μνημείο πεσόντων στην Μπομποστίτσα, όπου γίνεται δοξολογία και μετά παρακολουθούν την γιορτή στο σχολείο ΟΜΗΡΟΣ. Η παράδοση λέει πως μετά των Αγίων Αρχαγγέλων, την 1η Νοεμβρίου ξεκινάει το κρύο και ο κόσμος κλείνεται στο σπίτι του αναμένοντας τα Χριστούγεννα. Η φύση φυσικά είναι ωραία παντού ιδιαίτερα στην Δάρδα που έχει οξιές.
Στο Βυθκούκι στην Μοσχόπολη και όλη η περιοχή είναι ωραία το φθινόπωρο. Στην Δάρδα και στην Μοσχόπολη ο επισκέπτης μπορεί να βρει καλά και φθηνά καταλύματα που αξίζουν. Περπατώντας στα κοντινά δάση οι μυρωδιές του νοτισμένου κλίματος αναζωογονούν τον επισκέπτη. Υπάρχει παντού ησυχία καθώς όλα περιμένουν τον χειμώνα. Αν θέλει κανείς να απολαύσει την ησυχία όπου και να πάει θα την αισθανθεί. Τα μοναστήρια της Κορυτσάς που αναφέρονται στην καλοκαιρινή περίοδο στο άρθρο περιμένουν για ένα κεράκι.
Η Μπομποστίτσα είναι ένα χωριό γνωστό για το ρακί από συκαμινιά-μαύρη μουριά που υπάρχει μόνο σε δύο χωριά, είναι αιωνόβιο και μεγαλώνει με φυσικό τρόπο. Το ίδιο το φυτό δεν χρειάζεται ούτε φάρμακα, ούτε κάτι άλλο. Το ρακί αυτό έχει ιδιαίτερες ευεργετικές ιδιότητες για όσους νοσούν από την καρδιά. Χρησιμοποιείται ως ρακόμελο και για εντριβή στα κρυολογήματα. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ, γύρω στο 70% και φτάνει μέχρι 25 γράδες. Το πράσινο χρώμα του οφείλεται στα φύλλα από άγρια κορομηλιά που τοποθετούνται κατά την απόσταξη. Η τιμή του λίτρου είναι λίγο υψηλή καθότι διατίθεται σε μικρές ποσότητες.
Πολλές είναι οι παραλείψεις μας για τη φθινοπωρινή επίσκεψη στη Βόρειο Ήπειρο. Ας αποκαλυφθούν από τους ίδιους τους επισκέπτες της!
(Ευχαριστίες στους και στις ΚΛ, ΠΛ, ΒΘ, ΝΑ και ΓΘ)
Βυζαντινές διαδρομές, Παναγιές των Απ’ Έκει
Προσκυνηματικές διαδρομές στα Ιωάννινα, στο Αργυρόκαστρο και στην Κορυτσά
Οι Παναγιές των «Απ’ Έκει»
Δείτε
Όλα τα επεισόδια της εκπομπής του RTSH Gjirokastra «60 λεπτά με τους Έλληνες» του δημοσιογράφου Χρηστάκη Τζια
Αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ της Μαρίας Μαυρίκου: «Οι απ έκει»
Το Ντοκιμαντέρ της Μαρίας Μαυρίκου: «Τα πάθη και η αναγέννηση της ορθοδοξίας στην Κορυτσά»
Ελληνικά Προξενεία
Το Γενικό Προξενείο Αργυροκάστρου
Το Γενικό Προξενείο Κορυτσάς
Το Προξενικό Γραφείο Τιράνων
Δημοτικές Αρχές
Ο Δήμος Δρόπολης και Πωγωνίου
Ο Δήμος Φοινικαίων
Ο Δήμος Χιμάρας (σε αυτόματη μετάφραση από τα αλβανικά)
Ο Δήμος Κορυτσάς (σε αυτόματη μετάφραση από τα αλβανικά)
ΟΙ ΑΠ’ ΕΚΕΙ
Η Αρθρογραφία για τους «Απ’ Έκει» στον Δρόμο της Αριστεράς
Χάρτες με ενδεικτικές διαδρομές και ώρες οδήγησης
