Το νέο βιβλίο της καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστίνας Ντουνιά, οι «Αργοναύτες και σύντροφοι», όπως σημειώνεται και στον υπότιτλό του, παρουσιάζει όψεις του λογοτεχνικού πεδίου στη δεκαετία του ’30 – μιας περιόδου ορόσημο για τη νεοελληνική λογοτεχνία.
Το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας, αποτελεί ουσιαστικά συνέχεια των προηγουμένων εργασιών της συγγραφέως, σε μια πορεία που ξεκίνησε το 1996 με το πολύ σημαντικό βιβλίο «Λογοτεχνία και πολιτική στον Μεσοπόλεμο. Τα περιοδικά της Αριστεράς» (Καστανιώτης).
Τις ίδιες αρετές παρουσιάζει και η νέα της εργασία. Προσέγγιση χωρίς δογματισμούς, με πληρέστατη αξιοποίηση των πηγών, με παρουσίαση πολλών αθέατων πλευρών, με ευρηματικότητα και εξαιρετική γραφή.
Φθάνοντας στην τελευταία σελίδα του βιβλίου νιώθεις πως έχεις γνωρίσει πολύ καλύτερα όχι μόνο την περίφημη «Γενιά του ‘30», αλλά και όλο τον λογοτεχνικό, πολιτικό και κοινωνικό της περίγυρο.
Τα μικρά και τα μεγάλα, είναι όλα εδώ συνθέτοντας ένα μεγάλο ψηφιδωτό της λογοτεχνίας της εποχής εκείνης που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να επιδρά σημαντικά στη λογοτεχνική δημιουργία.
Βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός, οι διαμάχες για τη γλώσσα, η αναζήτηση της πρωτοπορίας, ο διάλογος με την παράδοση, οι εμβληματικές μορφές ποιητών και πεζογράφων, οι ιδεολογικές και προσωπικές διαμάχες, η κριτική, είναι οι τομείς όπου η συγγραφέας αναδεικνύει βασικές παραμέτρους και φωτίζει με τον πιο διαυγή τρόπο την εποχή.
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Ο τίτλος του βιβλίου είναι ευανάγνωστος αλλά και πολύσημος: σε μια πρώτη ματιά παραπέμπει στις δυο θαλασσινές περιπέτειες της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, που γοήτευαν κορυφαίους εκπροσώπους του μοντερνισμού και του υπερρεαλισμού: πρωταρχικά στην Αργοναυτική εκστρατεία και δευτερευόντως στην Οδύσσεια. Ωστόσο ο αναγνώστης του βιβλίου μου θα διαπιστώσει ότι «σύντροφοι» δεν είναι μόνο οι «άριστοι» συνταξιδιώτες του Ιάσονα ή οι υπάκουοι κωπηλάτες του Οδυσσέα. Είναι και εκείνοι που αναζητούν τη συλλογικότητα σε έναν διαφορετικό δρόμο, σχηματικά θα έλεγα σε αυτόν της κοινωνικής αλλαγής. Πλέον μετακινούμαστε από το μυθολογικό αρχέτυπο σε μια νέα νοηματοδότηση που ανιχνεύεται στο έργο των αριστερών διανοουμένων και λογοτεχνών. Και στις δύο κατηγορίες η επιδίωξη υψηλών στόχων, είτε περάνει μέσα από το αίτημα της εθνικής αναγέννησης είτε μέσα από την επιθυμία συστράτευσης σε κοινωνικούς/ταξικούς αγώνες, είναι το κοινό σημείο τους.
Τελικά η «Γενιά του ’30» είναι μια κατασκευή; Σε ποιόν βαθμό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα η εικόνα που έχουμε γι’ αυτήν;
Δεν υπάρχει ενιαία αντίληψη για τη «γενιά του ’30», ούτε νομίζω ότι αυτή επιβλήθηκε από ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό κέντρο ώστε να μας επιτρέπει να μιλάμε για κατασκευή. Στα κείμενα της δεκαετίας του ’30 συναντούμε συχνά τον όρο γενιά ως δείγμα μιας αυτοσυνειδησίας, αλλά αυτό δεν είναι κάτι νέο, το εντοπίζουμε και στη δεκαετία του ’20, ή και πιο πριν. Με αυτόν τον όρο, εγώ τουλάχιστον, δεν αναφέρομαι αναγκαστικά σε μια ομάδα με εσωτερική συνοχή, ομοιομορφία και κοινούς στόχους. Στο βιβλίο μου δεν εξετάζω τη «γενιά του ’30» με αυτή την έννοια, αλλά το λογοτεχνικό πεδίο μέσα στο οποίο δρουν και ενίοτε συγκρούονται τα υποκείμενα, με μια ιδεολογική, αισθητική και κοινωνιολογική προοπτική. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι ο μοντερνισμός το βασικό χαρακτηριστικό τους, ισχύει για ορισμένους ίσως, αλλά όχι για όλους. Στη δεύτερη μεσοπολεμική δεκαετία ένα κοινό στοιχείο που συνδέει ακόμα και περιπτώσεις ετερόκλητες ή ασύμβατες μεταξύ τους είναι το αίτημα της ανανέωσης και της αλλαγής, μέσα όμως στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας, είτε αυτή εκφράζεται στην ιδέα του έθνους, είτε στον χώρο ενός καλλιτεχνικού κινήματος, είτε στον αγώνα ενάντια στην κοινωνική ανισότητα.
… “σύντροφοι” δεν είναι μόνο οι “άριστοι” συνταξιδιώτες του Ιάσονα ή οι υπάκουοι κωπηλάτες του Οδυσσέα. Είναι και εκείνοι που αναζητούν τη συλλογικότητα σε έναν διαφορετικό δρόμο…
Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την ιστορία σχετικά με τον «διάδοχο» του Παλαμά και με την εκτίμηση που έτρεφε για τον Ρίτσο, ενώ μάλλον κρατούσε αποστάσεις από τον Σεφέρη. Γιατί πιστεύετε πως έκλινε περισσότερο προς τον Ρίτσο;
Ναι, είναι ενδιαφέρουσα όλη αυτή η ιστορία της διαδοχής. Η συμβολική χειροθεσία του Παλαμά στον Ρίτσο με τον στίχο «παραμερίζουμε ποιητή για να περάσεις» στηριζόταν σε σχέση δασκάλου-μαθητή, όπως δείχνουν τουλάχιστον τα στοιχειά της έρευνας. Για τον Ρίτσο είναι ο «πατέρας» που θαυμάζει απεριόριστα, ο Παλαμάς το ξέρει αυτό όταν γράφει το 1938: «θαύμασα και κήρυξα την πρωτοφανή του δεξιοσύνη στον στίχο και τη μεγαλοσύνη του στην ποίηση».
Πολιτική και λογοτεχνία: Πόσο επηρέασε τη λογοτεχνική κριτική το ζήτημα της πολιτικής στράτευσης του κάθε δημιουργού;
Δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο στράτευση, εκτός από ειδικές περιπτώσεις. Ας πούμε καλύτερα ιδεολογική ή πολιτική τοποθέτηση. Οι κριτικοί του μεσοπολέμου, αλλά και οι μεταπολεμικοί, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, χρησιμοποιούν τέτοιου είδους κριτήρια. Η διαπλοκή ιδεολογίας και αισθητικής είναι παρούσα στη ρητορική των κριτικών κειμένων και στην αξιολόγηση των έργων. Γεγονός που προκαλεί αστοχίες, συζητήσεις και αντεγκλήσεις, αλλά για τον ιστορικό της λογοτεχνίας είναι ένα πεδίο έρευνας εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Τι κρατάτε εσείς ως πιο σημαντικό από τη λογοτεχνία του μεσοπολέμου;
Τη δύναμη των ιδεών και τη διάθεση να προχωρήσουν αλλάζοντας: τον εαυτό τους, την τέχνη, την κοινωνία, την Ελλάδα, τον κόσμο. «Ο καθείς και τα όπλα του» βέβαια, όπως λέει και ο ποιητής.
