Συνέντευξη στη Μαρία Ατσελέ
Αποσπάσματα αφηγήσεων από Χιώτες πρόσφυγες, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εγκατέλειψαν τον τόπο τους και ξεκίνησαν ένα ταξίδι προς το άγνωστο· κατευθύνθηκαν προς την Τουρκία, Κύπρο και Μέση Ανατολή. Μια άγνωστη πτυχή της Ιστορίας, η οποία έχει καταγραφεί από τον Γιάννη Μακριδάκη, αποτελεί την έμπνευση και συνθέτει έναν θεατρικό μονόλογο.
Επιζήσαντες αφηγούνται τις συνθήκες πείνας κι ανέχειας, τις νυχτερινές παράνομες αποδράσεις από το νησί, την μάχη με τα κύματα, τη ζωή στον στρατό της Μέσης Ανατολής, στους προσφυγικούς καταυλισμούς, στο μέτωπο, στα κινήματα, τον εγκλεισμό στα «σύρματα», τον Ιερό Λόχο και την απελευθέρωση. Κάποιοι άλλοι χάθηκαν στη διαδρομή.
Η θεατρική παράσταση είναι βασισμένη στο βιβλίο του συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη Συρματένιοι ξεσυρματένιοι· Όλοι (εκδόσεις Εστία), στο οποίο καταγράφονται προσωπικές μαρτυρίες Χιωτών προσφύγων που έφευγαν με βάρκες από Χίο προς Μέση Ανατολή (Συρία, Κύπρο, Παλαιστίνη, κ.λπ.) μέσω Τουρκίας, κατά τη διάρκεια των ετών 1941-1944.
Με αφορμή την πρεμιέρα της παράστασης μιλήσαμε με την Χριστίνα Λυκοτσέτα, την ηθοποιό που δίνει ζωή στις αφηγήσεις, μέσα από ένα ενιαίο κείμενο, εναλλάσσοντας τα πρόσωπα των προσφύγων από την Χίο. Η Χριστίνα Λυκοτσέτα αποφοίτησε από τη σχολή του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν το 2007 και από το Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης το 2014. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια υποκριτικής με τους Τάσο Μπαντή, Μιχαήλ Μαρμαρινό και Ανδρέα Μανωλικάκη (ηθοποιός, σκηνοθέτης και δάσκαλος στο Actors Studio). Έχε συνεργαστεί στον κινηματογράφο με τον Τόνυ Λυκουρέση, στην τηλεόραση με την Πηγή Δημητρακοπούλου και στο θέατρο με τους Γ. Κουσκουλή, Δ. Δεγαίτη και Μελίνα Σκούφου. Επίσης, έχει εργαστεί ως επιμορφώτρια θεάτρου στο ΚΕΘΕΑ Νόστος.
Η παράσταση αυτή ήταν μια συνειδητή επιλογή καθώς θέλαμε να κάνουμε γνωστό στο ευρύ κοινό, που την αγνοεί, μια εντελώς άγνωστη υπόθεση της νεότερης ελληνικής ιστορίας που αφορά την αντίστροφη προσφυγιά κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της ναζιστικής Κατοχής. Θέλαμε να κάνουμε έναν παραλληλισμό με το σύγχρονο προσφυγικό δράμα που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, χωρίς να κάνουμε μια ευθεία αναφορά σε αυτό, αλλά να δείξουμε τις παραξενιές της
Ιστορίας, που επαναλαμβάνεται. Και όχι σαν φάρσα τη δεύτερη φορά, αλλά σαν μια νέα τραγωδία. Ακριβώς επειδή αν κάτι μας δίδαξε είναι ότι δεν διδαχτήκαμε από αυτήν. Είχα διαβάσει το βιβλίο του Γιάννη Μακριδάκη, με τον οποίο μας συνδέει και μια φιλία, και έτσι το πρότεινα στη Μελίνα Σκούφου για να αναλάβει τη σκηνοθεσία και την παραγωγή.
Η παράσταση στηρίζεται σε αφηγήσεις Χιωτών προσφύγων. Μιλήστε μας γι’ αυτούς τους ανθρώπους και τις ιστορίες τους. Για τις ανάγκες του έργου ήρθατε σε επαφή με κάποιους πρόσφυγες και τις οικογένειες τους;
Όχι ακριβώς. Μόνο με την οικογένεια του κ. Θόδωρου Γιαννίρη, 96 χρονών, από το Πυργί της Χίου, που μας επέτρεψε να καταγράψουμε τη δική του αφήγηση και τους ευγνωμονούμε για αυτό. Αλλά ήδη είχαμε πάρει την απόφαση να κάνουμε την παράσταση αυτή από το υλικό που παραθέτει ο Γιάννης Μακριδάκης στο βιβλίο του και είναι πλούσιο από μόνο του. Η ευαισθητοποίηση μου για το θέμα, γεννήθηκε την εποχή που εργάστηκα σε δομή υποδοχής προσφύγων στην Χίο το 2016, και είδα και άκουσα από πρώτο χέρι τις δικές τους ζωντανές αφηγήσεις ενώ παράλληλα, βίωνα μαζί τους το κλίμα, από την μια της αλληλεγγύης και από την άλλη του διαρκώς διογκούμενου ρατσισμού από την τοπική κοινωνία. Διαβάζοντας το βιβλίο του Μακριδάκη βρήκα πολλά κοινά σημεία σε αυτά που βιώνουν οι σύγχρονοι πρόσφυγες. Η πείνα, η κατοχή, ο φόβος του πολέμου. Και η απόφαση να φύγουν. Να βάλουν τα παιδιά και τους ηλικιωμένους των οικογενειών τους σε μια βάρκα, πληρώνοντας διακινητές με ό,τι είχαν και δεν είχαν, και να διακινδυνεύσουν, είτε από την θάλασσα, είτε από τα περίπολα της ακτοφυλακής να συλληφθούν και να γυρίσουν πίσω. Και ύστερα, ξένοι σε ξένο τόπο, να επιχειρούν να επιβιώσουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης χωρίς να ξέρουν ποιο θα είναι το μέλλον τους. Το μόνο που αλλάζει από τότε στο τώρα είναι ότι τότε, οι χριστιανοί Έλληνες Χιώτες έφευγαν για να γλυτώσουν από τους μισάνθρωπους «χριστιανούς» ναζί και να βρουν καταφύγιο στην μουσουλμανική Ανατολή. Τώρα οι μουσουλμάνοι Άραβες, Κούρδοι, Αφγανοί κ.λπ. φεύγουν για να γλυτώσουν από τους «μουσουλμάνους» φονταμενταλιστές για να βρουν καταφύγιο στη Χριστιανική Δύση μέσω Χίου.
Με την Μελίνα Σκούφου που υπογράφει τη σκηνοθεσία έχετε ξανασυνεργαστεί στην παράσταση Εβίβα (Τρένο του Ρουφ, 2014-2016). Επιλέγετε σταθερά κάποιους συνεργάτες στις δουλειές σας;
Είναι αλήθεια ότι με τη Μελίνα Σκούφου έχουμε ξανασυνεργαστεί στην παράσταση Εβίβα. Ο βασικός λόγος είναι όχι μόνο ότι επικοινωνούμε με τους ίδιους καλλιτεχνικούς κώδικες που είναι πολύ σημαντικό, αλλά ότι έχουμε δοκιμάσει τη σχέση συνεργασίας και μπορεί να εμπιστευθεί η μια την άλλη. Πιστεύω πολύ στις σταθερές συνεργασίες και στη δύναμη της θεατρικής ομάδας. Ειδικά στην εποχή μας που το θέατρο απαξιώνεται.
Ποιες είναι οι δυσκολίες των μονολόγων τόσο για τους ηθοποιούς όσο και για το κοινό που τους παρακολουθεί;
Η βασικότερη δυσκολία είναι το γεγονός ότι είσαι μόνη πάνω στη σκηνή. Δεν έχεις κάποιον παρτενέρ. Είναι διαφορετική η αίσθηση και η ασφάλεια που νιώθεις όταν δεν υπάρχει «σκηνική μοναξιά». Σε ότι αφορά το κοινό, η δυσκολία που ελλοχεύει σε έναν μονόλογο, είναι παραπλήσια με αυτήν που μπορεί να εμφανιστεί και σε μια παράσταση με πολλά πρόσωπα. Υπάρχει, δηλαδή, πάντα ο φόβος να κουράσει. Υπάρχει μια πλάνη που αιωρείται ότι δήθεν οι μονόλογοι είναι εκ των πραγμάτων, κουραστικοί για το κοινό και τους αποφεύγει. Κι όμως, τα τελευταία χρόνια είδαμε εξαιρετικούς μονολόγους, από σπουδαίους ηθοποιούς, σε δυνατά κείμενα είτε κλασσικής λογοτεχνίας είτε και πιο σύγχρονα, που είχαν και πολύ σημαντική ανταπόκριση του κοινού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Άρης Ρέτσος που το τελευταίο διάστημα δουλεύει πάνω σε κείμενα του Παπαδιαμάντη και παλαιότερα η Άννα Κοκκίνου με την παράσταση που άφησε εποχή τις Μορφές από το έργο του Βιζυηνού. Καθηλωτικοί και οι δύο!
Πώς θεωρείτε ότι αντιμετωπίζουν το θέμα των προσφύγων οι Έλληνες πολιτικοί και πως η ελληνική κοινωνία;
Όπως και τότε, στην περίπτωση των Χιωτών προσφύγων, έτσι και τώρα στη σύγχρονη προσφυγική κρίση, οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν το θέμα με αρκετή δόση υποκρισίας που στην πραγματικότητα καλύπτει, πίσω από έναν επιφανειακό ψευδό-ανθρωπισμό και μια αστική φιλανθρωπία, ένα βαθύτερο ρατσιστικό υπόβαθρο. Για την κρατούσα πολιτική, οι πρόσφυγες είναι ένα αναλώσιμο και φθηνό εργατικό προσωπικό που πρέπει να το «διαχειριστεί» κάπως, με το μικρότερο οικονομικό κόστος και το μέγιστο δυνατό ποσοστό κερδοφορίας. Έτσι κάπως ήταν και κατά τη διάρκεια της Κατοχής και των προσφύγων στη Μ. Ανατολή, όπου τους πρόσφυγες, η κυρίαρχη ελίτ της εξόριστης κυβέρνησης του βασιλιά και των αξιωματούχων των Βρετανών, τους έβλεπαν από τη σκοπιά της διαχείρισης του ποιος είναι στρατεύσιμος και πιστός σε αυτούς και ποιος ύποπτος για ανατρεπτική δράση. Από την άλλη, ο κόσμος είναι διχασμένος. Σαφώς υπάρχουν τεράστιες κινήσεις λαϊκής και αυθόρμητης αλληλεγγύης. Δεν είναι άνευ αξίας οι εμβληματικές φυσιογνωμίες των ηλικιωμένων γιαγιάδων της Λέσβου π.χ. ή των χιλιάδων εθελοντών που βοήθησαν και βοηθάνε κρατώντας ζωντανές τις ελπίδες των προσφύγων για ένα καλύτερο μέλλον. Ταυτόχρονα, έχουμε σε όλη την Ευρώπη και μαζί και στην Ελλάδα, ένα διαρκώς διευρυμένο ρεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού. Στην επιλογή των αποσπασμάτων των αφηγήσεων των Χιωτών προσφύγων επιχειρήσαμε να βρούμε αντίστοιχα τέτοια παραδείγματα, ειδικά από την πρώτη στάση τους στη γειτονική Τουρκία. Και βρήκαμε κυρίως κινήσεις αλληλεγγύης από απλούς Τούρκους πολίτες, αλλά και μερικές περιπτώσεις δυσφορίας κυρίως από αξιωματούχους.
Ποιο είναι το βασικό μήνυμα της παράστασης ; Έχετε σκοπό να την παρουσιάσετε και εκτός Αθήνας, ίσως στη Χίο που αναφέρεται και το βιβλίο;
Το βασικό μήνυμα της παράστασης είναι ότι οφείλουμε να διδασκόμαστε από την Ιστορία. Και πιστεύω ότι ο κάθε θεατής θα πάρει κάτι από αυτήν την παράσταση ως προς αυτό. Και κυρίως μια ενσυναίσθηση ότι αυτό, που έχει ξαναγίνει με άλλον τρόπο στο παρελθόν και με άλλους πρωταγωνιστές, και τώρα γίνεται με διαφορετικό, αύριο πάλι μπορεί να ξαναγυρίσει εκεί από όπου ξεκίνησε, σε ένα νέο ανώτερο επίπεδο. Φυσικά και θέλουμε να ανεβάσουμε την παράσταση και στη Χίο και σε άλλα νησιά που έχουν την ίδια ιστορική εμπειρία προσφυγιάς στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στις μέρες μας, αλλά και σε άλλα μέρη. Είμαστε ανοιχτοί σε αυτό αρκεί να υπάρξει πρόσκληση.
INFO
Σκηνοθεσία: Μελίνα Σκούφου
Δραματουργική επεξεργασία: Μελίνα Σκούφου, Χριστίνα Λυκοτσέτα
Ερμηνεία: Χριστίνα Λυκοτσέτα
Σκηνικό – Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική: Αντρέας Σκούφος
Φωτισμός: Παναγιώτης Μανούσης
Βοηθός παραγωγής: Γιώργος Χλωρός
Βοηθός σκηνοθέτη: Σοφία Κουλέρα
Φωτογραφίες: Αντιγόνη Κουράκου
Προγραμματισμένη πρεμιέρα: Κυριακή 17 Μαρτίου 2019
Παραστάσεις: Κάθε Κυριακή στις 19:00 από 17 Μαρτίου μέχρι και 21 Απριλίου
Τιμές εισιτηρίων: 10 ευρώ
Προπώληση: viva.gr
Θέατρο Άβατον
Ευπατριδών 3, Γκάζι
200 μέτρα από τη στάση Μετρό Κεραμεικός
τηλ.210 3412689
www.theatroavaton.gr
fb: avatontheater
