αφιερώματα

Ο νέος κόσμος που θα προέκυπτε από το «τέλος της ιστορίας», από το τέλος των κοινωνικών και εθνικών αγώνων δηλαδή που γέμισαν την ιστορία του επάρατου 20ού αιώνα, μας έχει δείξει για τα καλά το αποτρόπαιο πρόσωπό του. Το νεοαποικιακό κύμα που σάρωσε για άλλη  μια φορά τον Τρίτο Κόσμο με πολέμους, κατοχή χωρών και πρωτοφανή επίθεση στους στοιχειώδεις όρους ζωής ολόκληρων κοινωνιών, δημιούργησε, ως άμεσο αποτέλεσμά του, ένα τεράστιο κύμα μετανάστευσης, οικονομικής και πολιτικής προσφυγιάς.
Η Ελλάδα, σύνορο της σιδηρόφρακτης Ευρώπης προς τις περιοχές του κόσμου που επλήγησαν και πλήττονται ακόμη από αυτήν την επίθεση, βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο ως προς την υποδοχή του μεταναστευτικού κύματος. Έχοντας δεχτεί το ρόλο του κυματοθραύστη αυτού του ρεύματος, για να μη φτάσει στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, μετατρέπεται σε μια τεράστια ανθρώπινη φυλακή. Οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δυστυχώς δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται για λύσεις αλλά για εκμετάλλευση του μεταναστευτικού ζητήματος, χρησιμοποιώντας το μπαμπούλα του «λαθρομετανάστη» για να εκθρέψουν το μίσος και να εκτρέψουν την προσοχή του κόσμου από τις αιτίες της διογκούμενης δυστυχίας του.
Ως απάντηση στις πολιτικές στοχοποίησης των μεταναστών και υπόθαλψης του ρατσισμού, σε πολλές περιπτώσεις έχει αναδειχθεί και η μακρά περιπέτεια των Ελλήνων ως μεταναστών στα πέρατα της γης, τότε που εκείνοι ήταν οι λαθραίοι και θύματα του ρατσισμού της αμερικανικής και δυτικοευρωπαϊκής κοινωνίας. Στη χώρα μας όμως υπάρχει και μια ακόμη διάσταση. Έχουμε και το φαινόμενο της προσφυγιάς με την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου της πρώην Οθωμανικής  άλης Ιδέας.
Με ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της ιστορίας θελήσαμε να ασχοληθούμε σε αυτό το αφιέρωμα, προσπαθώντας να φωτίσουμε όψεις της εγκατάστασης των προσφύγων του ’22 στην πρωτεύουσα Αθήνα. Μια όψη αυτής της εγκατάστασης ήταν και οι αντιθέσεις των ντόπιων με τους νεοφερμένους πρόσφυγες, δείχνοντας πως οι διαιρετικές πολιτικές, που έχουν υλικό, οικονομικό, υπόβαθρο και που συνάμα είναι πολιτικά χρήσιμες για τους κρατούντες, μπορούν να αναπτυχθούν και μεταξύ «ομογενών» πληθυσμών.
Οι Δρόμοι της Ιστορίας, επιθυμώντας να γίνουν βήμα για τους νέους ιστορικούς, παρουσιάζουν στο παρόν αφιέρωμα τρία άρθρα τα οποία βασίζονται σε ανακοινώσεις από την Συνάντηση Κοινωνικής Ιστορίας με θέμα Νέες προσεγγίσεις στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου (1922-1940) που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 14-16 Ιανουαρίου. Στη συνάντηση αυτή, την αποτίμηση της οποίας από τον ιστορικό και μέλος της οργανωτικής επιτροπής Ραϋμόνδο Αλβανό παρουσιάζουμε στο τέλος του αφιερώματος, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στο προσφυγικό ζήτημα και την ανάδειξη των προσφύγων ως νέο υποκείμενο της ελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.
Για την εικονογράφηση του αφιερώματος χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από το άλμπου του Σπύρου Τζόκα Καισαριανή, η φυσιογνωμία μιας πόλης (Αθήνα 1998) και από την  Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα (τόμος Β1 , Αθήνα 2002).

Τι μας επιφυλάσσει το 2011 και ποια μπορεί και πρέπει να είναι η απάντηση της Αριστεράς; Μ’ αυτό το περιεκτικό ερώτημα απευθύνθηκε ο Δρόμος στους Α. Αλαβάνο, Κ. Βεργόπουλο, Στ. Κουβελάκη, Κ. Λαπαβίτσα και Ε. Μπιτσάκη. Περιεκτικό γιατί περιλαμβάνει από εκτιμήσεις για την εξέλιξη της καπιταλιστικής κρίσης, την αγριότητα της επίθεσης κατά των εργαζομένων και την κατάλυση των λαϊκών κοινωνικών δικαιωμάτων, που χρονολογούνται από τον περασμένο αιώνα, ιδίως στο πεδίο της Ευρώπης, μέσα στο αντιδραστικό πλέγμα της Ε.Ε./ευρώ, μέχρι την εκτίμηση για τις κοινωνικές αντιστάσεις και τη στάση και τις προοπτικές της Αριστεράς στη σημερινή συγκυρία.
Η κοινωνική κατάσταση του τελευταίου χρόνου λογικά ήταν η «ώρα της Αριστεράς», αλλά αυτή βρέθηκε να παραδέρνει με κίνδυνο να αποτελέσει ένα από τα μεγάλα θύματα της κρίσης. Οι αιτίες πολλές και η κάθε παρέμβαση αναλύει ορισμένες από τις πτυχές τους.
Η Αριστερά δίνει μάχες, αλλά το ζήτημα είναι να κερδίσει τον πόλεμο. Κοινή η εκτίμηση ότι χρειάζεται η δημιουργία ενός ευρέος μετώπου κοινωνικών δυνάμεων που να αγγίζει τη λαϊκή πλειοψηφία.
Χρειάζεται στρατηγική αγώνων, ώστε να μην εγκαταλειφθούν τα κοινωνικά και εργατικά κινήματα στην τύχη τους, και να καλυφθεί το χάσμα κοινωνικής διαμαρτυρίας και πολιτικής πάλης. Αυτό είναι κρίσιμο για να μη βιώσουμε ως κοινωνία μια επανάληψη της κρίσης του 1930, όταν οι θεωρητικο-πολιτικές και πρακτικές ολιγωρίες του κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος άφησαν ανοικτή δίοδο στο φασισμό.
Χρειάζεται να ξεπεράσει η ίδια την εσωτερικευμένη «συστημικότητά» της, να τολμήσει να σκεφθεί και να πράξει έξω από τη «γωνία», επεξεργαζόμενη μια εναλλακτική πολιτική πρόταση που θα προσιδιάζει στο στρατηγικό πεδίο πάλης όπως διαμορφώνεται σήμερα. Το ζήτημα του χρέους και πώς θα λυθεί υπέρ των λαϊκών στρωμάτων είναι ένα από τα κομβικά σημεία. Και ως προς αυτό η πρόταση για τη συγκρότηση μιας πλατιάς Επιτροπής Ελέγχου του Χρέους μπορεί να γίνει το όχημα για τη συσπείρωση πολλών δυνάμεων.
Η αξιοπιστία της εναλλακτικής πρότασης, όμως, θα εξαρτηθεί από αν γύρω απ’ αυτήν θα συγκροτηθεί ένας ενωτικός πολιτικός φορέας της ριζοσπαστικής Αριστεράς, πράγμα που βάζει επί τάπητος ζητήματα ανακατατάξεων και ανασύνθεσης της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ως προς αυτό, κύριο ρόλο παίζει η πολιτική βούληση, ο συγχρονισμός με τις ανάγκες της εποχής, η αναβάπτιση στον επαναστατικό λόγο.
Τέλος, στο αφιέρωμα φιλοξενείται και ένα επίκαιρο άρθρο του Χρ. Καραμάνου για το περιβόητο ευρωομόλογο και τη στάση που επιβάλλεται να έχει γύρω από το ζήτημα η Αριστερά.

Τι είναι το κυπριακό; Εθνοτική σύγκρουση; Σύγκρουση Ελλάδας και Τουρκίας, εκδήλωση ελληνικού ή τουρκικού ιμπεριαλισμού; Πρόβλημα εισβολής ή  διάθεσης των Ελληνοκυπρίων να επικρατήσουν επί των Τουρκοκυπρίων; Σύγκρουση εθνικισμών; Γιατί ένα ζήτημα που «δεν πουλάει», «κούρασε», που τόσο πολλοί θάθελαν να αφήσουν πίσω τους, επανέρχεται εκεί που κανείς δεν το περιμένει, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην πολιτική ζωή και τη διεθνή θέση της Ελλάδας, «κυρίαρχη λεπτομέρεια» της Αν. Μεσογείου, όπως το ονόμασε ο συντάκτης ενός εγγράφου στα Wikileaks; 

Το σημερινό αφιέρωμα των «Δρόμων της Ιστορίας» αναδεικνύει ορισμένες βασικές πτυχές της πορείας της Κύπρου από την περίοδο της Αγγλοκρατίας έως τις μέρες μας, με επίκεντρο τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου που οδήγησαν στην ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ύστερα από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, παρουσιάζεται η περίοδος της Αγγλοκρατίας ως βάση του κυπριακού ζητήματος. Αναλύονται οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, μέσα από το πρίσμα της ιστορίας των διεθνών σχέσεων, παρουσιάζονται τα αποτελέσματά τους και οι αντιδράσεις των εμπλεκόμενων μερών. Παρουσιάζεται ειδικότερα η στάση της Αριστεράς σε Ελλάδα (ΚΚΕ, ΕΔΑ) και Κύπρο (ΑΚΕΛ) απέναντι στο κυπριακό ζήτημα και ειδικά απέναντι στις Συμφωνίες. Τέλος, σε μια πιο πολιτική προσέγγιση που συνδέει τις τότε εξελίξεις με τη σημερινή κατάσταση, παρουσιάζεται το Κυπριακό ως ζήτημα αυτοδιάθεσης που συνδέεται άμεσα με τις σχέσεις εξάρτησης που δημιουργεί το αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Και ενώ στις πορείες της 6ης Δεκέμβρη η αστυνομική παρουσία ήταν διακριτική, τις ημέρες που προηγήθηκαν και ακολούθησαν τις διαδηλώσεις, το κέντρο της Θεσσαλονίκης είχε αποκλειστεί από τις αστυνομικές δυνάμεις, ενώ δεν έλειψαν και οι επεμβάσεις σε κοινωνικούς και πολιτικούς χώρους.