Ομιλία του Γιώργου Μαργαρίτη στη Βιάννο, 16 Σεπτεμβρίου 2011
Η διεξαγωγή του συνεδρίου συνέπεσε με τη δίκη που διεξάγεται στη Χάγη για το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων για μια άλλη ναζιστική θηριωδία, εκείνης στο Δίστομο. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα από την εναρκτήρια ομιλία του καθηγητή Ιστορίας Γιώργου Μαργαρίτη στο συνέδριο της Βιάννου.
Δρόμοι της Ιστορίας, Ιουλιανά
Με τη δεκαετία του ’60 οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές άνοιγαν ρωγμές στο πλήρως ελεγχόμενο πολιτικό σύστημα ενώ οι δυνάμεις της Αριστεράς, ήδη από το τέλος του εμφυλίου, ήταν παρούσες με αγωνιστικό τρόπο παρά τις διώξεις και τις προσπάθειες απομόνωσής τους. Με την ανάληψη της εξουσίας από το Κέντρο το 1963 και την άνοδο των λαϊκών αγώνων, το σύστημα έφτανε στα όρια ανοχής του.
Η πολιτική κρίση ξέσπασε όταν ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου αποφάσισε να αντικαταστήσει τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Γαρουφαλιά με τον εαυτό του. Ο εγγονός του Γεωργίου Β΄, Κωνσταντίνος Β΄ αποφάσισε πως ο εκλεγμένος πρωθυπουργός της χώρας δεν μπορούσε να γίνει και υπουργός Εθνικής Αμύνης. Είχε δε στα σκαριά μια άλλη κυβέρνηση από μερίδα στελεχών του Κέντρου κατά της νόμιμης κυβέρνησής τους με τη στήριξη της Δεξιάς και δεν θα αργούσαν τα σενάρια για δικτατορικές λύσεις. Ο πρωθυπουργός παραιτήθηκε. Ο ελληνικός λαός, που προσδοκούσε μια αλλαγή στην πορεία της χώρας μετά από χρόνια παντοκρατορίας του θρόνου, του στρατού και της Δεξιάς, ένιωσε ένα χαστούκι κατάμουτρα. Ακολούθησε αμέσως μια πραγματική λαϊκή εξέγερση που κράτησε 70 μέρες, μια εξέγερση που ξεπέρασε τις ηγεσίες όλων των κομμάτων, της Αριστεράς (ΕΔΑ) συμπεριλαμβανομένης, μια εξέγερση που ουσιαστικά έριξε δύο αυλικές κυβερνήσεις (Νόβα, Τσιριμώκου), μια εξέγερση με δικά της συνθήματα, δικές της μορφές κινητοποίησης, τον δικό της ήρωα, δικό της στόχο –να τελειώνει με την Αυλή που συμπύκνωνε και συμβόλιζε ένα καθεστώς άδικο και ανελεύθερο ενώ στράφηκε καθαρά και κατά των Αμερικανών που είχαν εγκαθιδρύσει το δικό τους καθεστώς ελέγχου της χώρας. Μια εξέγερση που τελικά υποχώρησε αφού κατατρόμαξε το σύστημα –η δικτατορία θα ήταν η απάντησή του.
Η ιστορία των 70 ημερών δεν προβλήθηκε ιδιαίτερα από κανένα κέντρο μιας και καμία πολιτική δύναμη δεν στάθηκε στο ύψος της. Η επίσημη Αριστερά ίσως τρόμαξε και αυτή από την τροπή των εξελίξεων που ξεπερνούσαν τα σχέδια για έναν ομαλό εκδημοκρατισμό. Η ανάγκη για μια πιο ριζοσπαστική πολιτική είχε ήδη εκδηλωθεί και μια άλλη Αριστερά οργανωνόταν σε ομίλους, περιοδικά, στις σχολές, τα σχολεία αλλά και στους χώρους δουλειάς. Η Δεξιά σπρωχνόταν στο περιθώριο της πολιτικής ζωής αλλά και της ιστορίας βλέποντας παντού συμμορίτες και ένοπλες ταξιαρχίες Λαμπράκηδων. Κάπως έτσι, από τα Ιουλιανά αναδείχτηκε «Γέρος της Δημοκρατίας» ο Γεώργιος Παπανδρέου και με την προίκα της «αποστασίας» ο Ανδρέας, πάνω στην οποία θα έχτιζε την πορεία του προς την εξουσία.
Σε αυτό το αφιέρωμα προσπαθήσαμε να αναδείξουμε πλευρές των γεγονότων που θεωρούμε σημαντικές όπως ο ρόλος της νέας γενιάς στα γεγονότα, η στάση των πολιτικών δυνάμεων αλλά και να αναζητήσουμε τυχόν αναλογίες με τις σημερινές συνθήκες. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον Στέφανο Στεφάνου, μέλος τότε της γραμματείας της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη και στέλεχος της ΕΔΑ και με τον καθηγητή Πολιτικών Επιστημών Χριστόφορο Βερναρδάκη. Για να περιγράψουμε το κλίμα της εποχής ανατρέξαμε σε συνθήματα, πηγές της εποχής, φωτογραφίες και σκίτσα. Να ευχαριστήσουμε για αυτά την Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ), τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και τον Νίκο Σαραντάκο. Ελπίζοντας να μας συγχωρήσετε κακοτοπιές αυτής της πρώτης διαδρομής, σας καλωσορίζουμε στους Δρόμους της Ιστορίας.
Μανώλης Γλέζος: «Εσείς εκτελέσατε τη Δημοκρατία…»
Ο Μανώλης Γλέζος θυμάται και εξιστορεί την πρώτη μέρα της δικτατορίας. Το κείμενο γράφτηκε στις 14 Μαρτίου 2006 και δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας «Αρχειοτάξιο», στο αφιέρωμα του 8ου τεύχους στην 21 Απριλίου 1967, το Μάιο του 2006.
Η εμφάνιση μιας νέας Αριστεράς
Στη δεκαετία του ’60 οι διεθνείς μεταπολεμικές εξελίξεις σε συνδυασμό με τις κοινωνικές αλλαγές οδήγησαν και στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, στην εμφάνιση νέων οργανώσεων της Αριστεράς σε αντιπαράθεση με τα επίσημα κόμματα που είχαν αναδειχτεί μια προηγούμενη περίοδο. Είναι άλλωστε η περίοδος που προοιωνίζει το μεγάλο παγκόσμιο ξέσπασμα με ορόσημο το γαλλικό Μάη του 1968. Οι αντιθέσεις μεταξύ του ΚΚ Κίνας και του ΚΚΣΕ στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, το αναπτυσσόμενο αντιαποικιακό και αντιμπεριαλιστικό κίνημα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, η κουβανέζικη επανάσταση και το παράδειγμα του Τσε Γκεβάρα, επηρεάζουν και κινητοποιούν.
Συνέντευξη για τα Ιουλιανά με τον Χριστόφορο Βερναρδάκη
O Χριστόφορος Βερναρδάκης είναι Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Το πεδίο της επιστημονικής του ενασχόλησης εντοπίζεται στο κράτος, το πολιτικό σύστημα και την εκλογική ανάλυση γύρω από τα οποία έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει επίσης δημοσιεύσει (σε συνεργασία) τη μονογραφία Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα, οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης (Eξάντας, Aθήνα 1991), ενώ από το 2000 επιμελείται την ετήσια επιστημονική έκδοση Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σαββάλα, στη σειρά Κοινωνικές Επιστήμες. Είναι μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, καθώς και του Δ.Σ. του Ιδρύματος Γληνού.
Όψεις της προσφυγικής εγκατάστασης στην πρωτεύουσα
Η Ελλάδα, σύνορο της σιδηρόφρακτης Ευρώπης προς τις περιοχές του κόσμου που επλήγησαν και πλήττονται ακόμη από αυτήν την επίθεση, βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο ως προς την υποδοχή του μεταναστευτικού κύματος. Έχοντας δεχτεί το ρόλο του κυματοθραύστη αυτού του ρεύματος, για να μη φτάσει στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, μετατρέπεται σε μια τεράστια ανθρώπινη φυλακή. Οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δυστυχώς δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται για λύσεις αλλά για εκμετάλλευση του μεταναστευτικού ζητήματος, χρησιμοποιώντας το μπαμπούλα του «λαθρομετανάστη» για να εκθρέψουν το μίσος και να εκτρέψουν την προσοχή του κόσμου από τις αιτίες της διογκούμενης δυστυχίας του.
Ως απάντηση στις πολιτικές στοχοποίησης των μεταναστών και υπόθαλψης του ρατσισμού, σε πολλές περιπτώσεις έχει αναδειχθεί και η μακρά περιπέτεια των Ελλήνων ως μεταναστών στα πέρατα της γης, τότε που εκείνοι ήταν οι λαθραίοι και θύματα του ρατσισμού της αμερικανικής και δυτικοευρωπαϊκής κοινωνίας. Στη χώρα μας όμως υπάρχει και μια ακόμη διάσταση. Έχουμε και το φαινόμενο της προσφυγιάς με την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου της πρώην Οθωμανικής άλης Ιδέας.
Με ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της ιστορίας θελήσαμε να ασχοληθούμε σε αυτό το αφιέρωμα, προσπαθώντας να φωτίσουμε όψεις της εγκατάστασης των προσφύγων του ’22 στην πρωτεύουσα Αθήνα. Μια όψη αυτής της εγκατάστασης ήταν και οι αντιθέσεις των ντόπιων με τους νεοφερμένους πρόσφυγες, δείχνοντας πως οι διαιρετικές πολιτικές, που έχουν υλικό, οικονομικό, υπόβαθρο και που συνάμα είναι πολιτικά χρήσιμες για τους κρατούντες, μπορούν να αναπτυχθούν και μεταξύ «ομογενών» πληθυσμών.
Οι Δρόμοι της Ιστορίας, επιθυμώντας να γίνουν βήμα για τους νέους ιστορικούς, παρουσιάζουν στο παρόν αφιέρωμα τρία άρθρα τα οποία βασίζονται σε ανακοινώσεις από την Συνάντηση Κοινωνικής Ιστορίας με θέμα Νέες προσεγγίσεις στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου (1922-1940) που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 14-16 Ιανουαρίου. Στη συνάντηση αυτή, την αποτίμηση της οποίας από τον ιστορικό και μέλος της οργανωτικής επιτροπής Ραϋμόνδο Αλβανό παρουσιάζουμε στο τέλος του αφιερώματος, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στο προσφυγικό ζήτημα και την ανάδειξη των προσφύγων ως νέο υποκείμενο της ελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.
Για την εικονογράφηση του αφιερώματος χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από το άλμπου του Σπύρου Τζόκα Καισαριανή, η φυσιογνωμία μιας πόλης (Αθήνα 1998) και από την Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα (τόμος Β1 , Αθήνα 2002).
Στοιχεία για τη συλλογική οργάνωση των προσφύγων στην πρωτεύουσα και τη σχέση τους με την πολιτική ζωή του Μεσοπολέμο, του Γιάννη Σκαλιδάκη
Πρόσφυγες και γηγενείς, μια δύσκολη συμβίωση, του Μενέλαου Χαραλαμπίδη
«Τα δυτικά προάστια», πρόσφυγες και λαϊκός πολιτισμός. Του Κώστα Παλούκη
Ένα συνέδριο για τον Μεσοπόλεμο
Παρισινή Κομμούνα
Η εξέγερση είχε ως έκβαση τη σφαγή δεκάδων χιλιάδων εξεγερμένων από τα στρατεύματα της αντιδραστικής κυβέρνησης του Θιέρσου. Ωστόσο, αν και περιορισμένη στο χώρο και στο χρόνο, η Κομμούνα ήδη με την ανακήρυξή της ξεπέρασε κάθε μέχρι τότε υφιστάμενο όριο. Κατά τον Α. Μπαντιού «οι διακηρύξεις της Κομμούνας, της πρώτης εργατικής εξουσίας στην παγκόσμια Ιστορία, συνθέτουν ένα ιστορικά υπάρχον, η απολυτότητα του οποίου καθιστά έκδηλη την έλευση στον κόσμο μιας εντελώς νέας διάταξης του φαίνεσθαί του, μια μεταλλαγή της λογικής του» (Αλέν Μπαντιού, «Η Παρισινή Κομμούνα. Μια πολιτική διακήρυξη για την πολιτική», Η κομμουνιστική υπόθεση, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2009, σ. 216).
Η Παρισινή Κομμούνα ενέπνευσε έναν αιώνα επαναστατικού στοχασμού και υπήρξε ό,τι ακριβώς εκτίμησε ο Καρλ Μαρξ, ενώ μάλιστα αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη: «Η Κομμούνα είναι το ξεκίνημα της κοινωνικής επανάστασης του 19ου αιώνα. Όποιο κι αν είναι το πεπρωμένο της στο Παρίσι, θα κάνει το γύρο του κόσμου. Χαιρετίστηκε αμέσως από την εργατική τάξη της Ευρώπης και των ΗΠΑ ως η μαγική λέξη της απελευθέρωσης».
Σήμερα, μέσα στη λαίλαπα της κρίσης, με την κατάργηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, με την πρωτοφανή ένταση της εκμετάλλευσης της εργασίας –και ενώ το κομμουνιστικό κίνημα βρίσκεται σε υποχώρηση και η αριστερά αδυνατεί να δώσει απαντήσεις και διέξοδο–, ακριβώς μέσα σε αυτό το περιβάλλον, τα 140 χρόνια από την Παρισινή Κομμούνα δεν είναι απλά μια «επέτειος», ούτε μια υπόμνηση για το παρελθόν, αλλά ένα τεκμήριο για το μέλλον: το ανέφικτο έγινε εφικτό. Τα οράματα της Κομμούνας και η πράξη της διαπερνούν τόσο τις επαναστάσεις του 20ού αιώνα όσο και την προετοιμασία των νέων επαναστατικών εφόδων στον 21ό αιώνα.
Έτσι, ισχύουν ακόμη στο ακέραιο τα λόγια του Γιάννη Χοντζέα, παρά το γεγονός ότι γράφτηκαν σε πολύ διαφορετικές από τις σημερινές συνθήκες, το 1971 μέσα στη δικτατορία, στην 100ή επέτειο της Παρισινής Κομμούνας:
«Όσοι βλέπουν την επανάσταση σαν μια υπόθεση που δεν λύνεται μεμιάς αλλά που δοκιμάζεται και ξαναδοκιμάζεται στη φωτιά των συγκρούσεων εκατομμυρίων και εκατομμυρίων ανθρώπων, που με τις συγκρούσεις τους λύνουν τα προβλήματα που θέτει η θεωρία, γι’ αυτούς η μελέτη όλων των επαναστάσεων του προλεταριάτου, μαζί και της Κομμούνας, είναι υπόθεση όχι μονάχα αφηρημένης βιβλιακής μελέτης, αλλά υπόθεση ζωής και πράξης.
Και η ζωή και η πράξη κατακυρώνουν πως στα εκατό χρόνια που πέρασαν από την Κομμούνα του Παρισιού, οι επαναστάσεις του προλεταριάτου άλλαξαν τη μορφή του κόσμου, και η υπόθεση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού έπαψε πια να είναι μια μακρινή, χαμένη στο μακρινό μέλλον ελπίδα, αλλά είναι άμεση πραχτική επιδίωξη…
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, αντηχεί πιο επιβλητικά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης ο θριαμβευτικός παιάνας που χάρισε το γαλλικό προλεταριάτο στο παγκόσμιο προλεταριάτο: Εμπρός της γης οι κολασμένοι!»
Η πορεία προς την εξέγερση
Οι 70 μέρες της εξέγερσης
Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαρέ: Ο ιστορικός της Κομμούνας
Διατάγματα της νέας εξουσίας
Τα ιδεολογικά ρεύματα
Με τα μάτια των Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν
Ο αντίκτυπος στην Ελλάδα
Από την Κρητική Επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα
Οι γυναίκες στην εξέγερση
Διαβάστε και δείτε για την Κομμούνα
70 μέρες ο λαός στους δρόμους
Το Κυπριακό ως πρόβλημα αυτοδιάθεσης
Ορισμένα σημεία για τον πόλεμο και την πολιτική
