Πρόκειται για μια σημαντική μελέτη, από τα συμπεράσματα της οποίας δημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματα.
1. Η κρίση της Ευρωζώνης αποτελεί τμήμα της παγκόσμιας αναστάτωσης που ξεκίνησε το 2007 ως κρίση της αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ, μετατράπηκε σε παγκόσμια τραπεζική κρίση, εξελίχθηκε σε παγκόσμια ύφεση, και έτσι αποτέλεσε αφορμή για μια σοβαρή κρίση δημόσιου χρέους. (…)
2. Το ευρώ είναι μια μορφή διεθνούς αποθεματικού νομίσματος που δημιουργήθηκε από μια ομάδα ευρωπαϊκών κρατών για να εξασφαλίσει τα πλεονεκτήματα των ευρωπαϊκών τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων στα πλαίσια της χρηματιστικοποίησης. Το ευρώ προσπάθησε να ανταγωνιστεί το δολάριο, αλλά χωρίς να έχει την υποστήριξη ενός αντίστοιχα ισχυρού κράτους. Η θεμελιώδης αδυναμία του είναι το γεγονός πως στηρίζεται σε μια συμμαχία άνισων μεταξύ τους κρατών που έχουν οικονομίες με αποκλίνουσα ανταγωνιστικότητα.
3. Το ευρώ έχει λειτουργήσει στην Ευρώπη ως μεσολαβητής της παγκόσμιας κρίσης που ξεκίνησε το 2007. Η ΟΝΕ έχει δημιουργήσει μια διάσπαση μεταξύ του πυρήνα και της περιφέρειας, και οι σχέσεις των δύο αυτών μερών είναι σχέσεις ιεραρχίας και διακρίσεων. (…) Αποτέλεσμα ήταν να αναδυθεί η Γερμανία ως οικονομικός ηγέτης της Ευρωζώνης.
4. Η πολιτική της Ευρωζώνης για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι βαθιά νεοφιλελεύθερη: περικοπές δημοσίων δαπανών, αύξηση εμμέσων φόρων, μείωση μισθών, περαιτέρω φιλελευθεροποίηση των αγορών και ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας. (…) Ευρύτερα, οι πολιτικές απειλούν να μετατοπίσουν την ισορροπία οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ισχύος προς όφελος του κεφαλαίου και εις βάρος της εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
5. Η λιτότητα είναι αντιφατική, καθώς οδηγεί στην ύφεση επιδεινώνοντας έτσι το χρέος και θέτοντας σε περαιτέρω κινδύνους τις τράπεζες και την ίδια τη νομισματική ένωση. Η αντίφαση αυτή συντίθεται από τη φύση της ΟΝΕ ως συμμαχίας ανόμοιων κρατών με αποκλίνουσα ανταγωνιστικότητα. (…)
6. Η πίστωση της ΕΚΤ έχει αυθαίρετα επεκταθεί για να προστατεύσει τα συμφέροντα των μεγάλων τραπεζών, κατόχων ομολόγων και επιχειρήσεων, παρακάμπτοντας ακόμα και τις ίδιες της τις καταστατικές αρχές. Την κοινωνική δύναμη έχει ιδιοποιηθεί, με αντιδημοκρατικό τρόπο, ένας ελιτίστικος θεσμός ταγμένος στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου στην Ευρώπη. (…)
7. Το EFSF, ομοίως, δεν μπορεί να λειτουργήσει λόγω απουσίας μιας κρατικής αρχής που θα μπορούσε αξιόπιστα να στηρίξει μια επέκταση της αρμοδιότητάς του να δανείζει. Ακόμα περισσότερο, η δυνατότητά του να ανακεφαλαιοποιεί τις τράπεζες περιορίζεται από τον εθνικό χαρακτήρα των τραπεζών στην Ευρώπη. Οι τράπεζες παραμένουν στενά συνδεδεμένες με τα εθνικά τους κράτη. Μια συμμαχία οικονομικά ανόμοιων κρατών δεν μπορεί εύκολα να συγκεντρώσει από κοινού τα κεφάλαια που απαιτούνται για τη διάσωση των εθνικών τραπεζών καθενός από τα μέλη της. Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι η Γερμανία θα μπορούσε, για παράδειγμα, να διασώσει τις γαλλικές ή ισπανικές τράπεζες, χωρίς μεγάλα ανταλλάγματα.
8. Η συνένωση των εθνικών κρατών με τις τράπεζές τους έγινε ακόμα πιο σαφής στην πορεία της κρίσης. Οι τράπεζες έχουν στα χέρια τους το δημόσιο χρέος των κρατών τους και έχουν επίσης εναποθέσει τις εφεδρείες τους σε ρευστότητα στις δικές τους Κεντρικές Τράπεζες. Τέλος, στηρίζονται όλο και περισσότερο στην Έκτακτη Ρευστότητα (ELA) που τους παρέχουν οι Κεντρικές Τράπεζές τους. Το αποτέλεσμα είναι πως οι τράπεζες και τα εθνικά κράτη σήμερα αντιμετωπίζουν έναν σοβαρό κίνδυνο από κοινού αθέτησης υποχρεώσεων. Η επιλογή που έχουν μπροστά τους τα κράτη της περιφέρειας είναι ιδιαίτερα σκληρή: είτε να εθνικοποιήσουν πλήρως τις τράπεζες ή να χάσουν τον έλεγχό τους.
9. Η διατήρηση της διάσπασης μεταξύ πυρήνα και περιφέρειας, η απουσία αποτελεσματικής θεσμικής αλλαγής στην ΟΝΕ, οι πιέσεις της λιτότητας και η απειλή που κρέμεται πάνω από τις τράπεζες διαγράφουν ένα πλαίσιο σκληρών όρων για τις χώρες της περιφέρειας. Οι μελλοντικές προοπτικές εμφανίζονται σκοτεινές: χαμηλή ανάπτυξη, υψηλή ανεργία και επιδείνωση του φορτίου του χρέους. Η δυνατότητα των χωρών της περιφέρειας να παραμείνουν στην ΟΝΕ τίθεται εν αμφιβόλω, και ο πιο πιθανός υποψήφιος για έξοδο είναι η Ελλάδα.
10. Η Ελλάδα είναι προφανώς ανίκανη να εξυπηρετήσει το δημόσιο χρέος της, ή να συμμορφωθεί με την τήρηση των όρων των σχεδίων διάσωσης κι αυτό κάνει την αθέτηση πληρωμών αναπόφευκτη. Εντούτοις, μια αθέτηση πληρωμών καθοδηγούμενη από τους δανειστές και η οποία θα προκύψει μέσα στα όρια της ΟΝΕ, δηλαδή μια ελεγχόμενη χρεοκοπία όπως την αποκαλούν, δεν θα ήταν προς το συμφέρον της χώρας. Πιθανότατα θα οδηγούσε σε απώλεια του ελέγχου των εγχώριων τραπεζών, δεν θα αναιρούσε τη λιτότητα, θα εγκλώβιζε τη χώρα στην ανταγωνιστική μέγγενη του ευρώ. Το κοινωνικό κόστος θα ήταν μεγάλο. Η Ελλάδα θα έχανε επίσης μέρος της κυριαρχίας της, δεδομένου ότι η δημοσιονομική πολιτική θα περνούσε υπό τον άμεσο έλεγχο των χωρών του πυρήνα. Η προοπτική της τελικής εξόδου από την ΟΝΕ θα παρέμενε.
11. Η αθέτηση πληρωμών θα έπρεπε να γίνει υπό τον έλεγχο του χρεώστη με όρους δημοκρατίας και κυριαρχίας, και να οδηγήσει σε εκτεταμένη ακύρωση του χρέους. Μια τέτοια αθέτηση πληρωμών πιθανότατα θα επιφέρει έξοδο από την ΟΝΕ. Η εγκατάλειψη του ευρώ προσφέρει επιπρόσθετες επιλογές για αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους, καθώς το κράτος θα μπορούσε να μετατρέψει το σύνολο του χρέους στο νέο νόμισμα. Η έξοδος θα έδινε στο κράτος μεγαλύτερο πεδίο, προκειμένου να σώσει τις τράπεζες μέσω εθνικοποιήσεων και παροχής εσωτερικής ρευστότητας, μόλις αποκατασταθεί ο έλεγχος της νομισματικής πολιτικής. Εντούτοις, η έξοδος θα δημιουργήσει επίσης νέα προβλήματα για τις τράπεζες καθώς κάποια περιουσιακά στοιχεία και υποχρεώσεις θα παραμείνουν σε ευρώ. Το αποτέλεσμα θα ήταν, πιθανώς, η συρρίκνωση των ελληνικών τραπεζών συν τω χρόνω. Η έξοδος, τέλος, θα διατάρασσε τη νομισματική κυκλοφορία και θα προκαλούσε προβλήματα με το ξένο συνάλλαγμα, δεδομένου ότι το νέο νόμισμα θα υποτιμούνταν. Όμως, η αναστάτωση της νομισματικής κυκλοφορίας είναι απίθανο να είναι οριστική, καθώς με την υποτίμηση του νέου νομίσματος θα εμφανίζονταν ευκαιρίες ταχείας ανάκτησης της ανταγωνιστικότητας. Λαμβανομένων υπόψη όλων αυτών των παραγόντων, εάν η Ελλάδα πρόκειται να αθετήσει τις πληρωμές της, θα πρέπει επίσης να βγει και από την ΟΝΕ.
12. Η αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του χρεώστη και η έξοδος από την ΟΝΕ συνδέονται με κινδύνους και έχουν κόστος. Αλλά η εναλλακτική λύση είναι η οικονομική και κοινωνική παρακμή μέσα στην ΟΝΕ, που θα μπορούσε να καταλήξει σε μια χαοτική και με ακόμα μεγαλύτερο κόστος έξοδο. Αντίθετα, εάν η αθέτηση πληρωμών και η έξοδος από την ΟΝΕ γίνουν σχεδιασμένα και πραγματοποιηθούν από μια αποφασιστική κυβέρνηση, μπορούν να βάλουν τη χώρα στο δρόμο της ανάκαμψης. Γι’ αυτό θα ήταν απαραίτητο να υιοθετηθεί ένα ευρύ οικονομικό και κοινωνικό πρόγραμμα που να περιλαμβάνει έλεγχο των κεφαλαίων, ανακατανομή, βιομηχανική πολιτική και σε βάθος αναδιάρθρωση του κράτους. Στόχος θα ήταν να αλλάξει η ισορροπία ισχύος προς όφελος της εργασίας και ταυτόχρονα να μπει η χώρα σε μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης και υψηλής απασχόλησης. Τέλος, και επίσης σημαντικό, θα προστατευόταν η εθνική ανεξαρτησία.
13. Ευρύτερα, η κρίση της Ευρωζώνης σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου εξασφαλισμένης οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη. Η ιδεολογία του ευρωπαϊσμού που υποσχόταν στους ευρωπαϊκούς λαούς αλληλεγγύη και ενότητα υποχωρεί, καθώς, κατά τη διάρκεια της κρίσης, ο πυρήνας της Ευρωζώνης δαιμονοποίησε την περιφέρεια. (…)
