Συνέντευξη στον Σταμάτη Μαυροειδή. Αν αυτό που ήταν κάποτε ανθρώπινο έχει πράγματι υποχωρήσει τόσο πολύ – ή και τελειώσει όπως κάποιοι επιμένουν – τότε ίσως να τέλειωσε και η ποίηση.
Όμως, όσο και να μας… ωθεί το ρητορικό ερώτημα του Χαίντερλιν να πιστοποιήσουμε τον «θάνατό της» η ποίηση ανθίσταται σθεναρά: Εξακολουθούν δηλαδή να γράφονται ποιήματα, εξακολουθούν να υπάρχουν αναγνώστες που καταφεύγουν στη λυτρωτική τους λειτουργία. Θα λέγαμε μάλιστα, πως ιδιαίτερα τώρα, στους ζοφερούς και μικρόψυχους καιρούς της κρίσης, η προσφυγή στον ποιητικό στοχασμό εμπνέει και εμψυχώνει ναρκωμένα σώματα και συνειδήσεις. Αυτός είναι ένας απ’ τους λόγους που (ξανα)συναντήσαμε τον Γιάννη Πατίλη. Αφορμή, η φρεσκοτυπωμένη ποιητική του συλλογή, που κυκλοφόρησε από τις Eκδόσεις Ύψιλον με τίτλο Αποδρομή του αλκοόλ… Τα υπόλοιπα στη συνέχεια…
Αποδρομή του αλκοόλ τιτλοφορείτε την τελευταία σας ποιητική συλλογή. Ο τίτλος παραπέμπει σε μια μεθυσμένη κοινωνία που συνέρχεται;
Θα το ευχόμουν. Περισσότερο παραπέμπει σε μια κοινωνία που βιώνει έντονα τα συμπτώματα της υποχώρησης του αλκοόλ από το αίμα, ύστερα από αλόγιστο μεθύσι. Αίσθηση κενού, μελαγχολία και αυτομεμψία, αγωνία για το αν θα επιστρέψουμε σώοι στη νηφαλιότητα, όρκοι συχνά ότι δεν θα ξαναβάλουμε σταγόνα στο στόμα… Γίνονται, όμως, αυτά;..
Kαι αφού ξεκινήσαμε με το τελευταίο σας βιβλίο, που είναι έντονα πολιτικό, θα μου επιτρέψετε να συνδέω, όπου αυτό είναι δυνατό, τα ερωτήματά μου με κάποιους στίχους σας: Γράφετε κάπου για κείνες «τις παρέες / του εξήντα πέντε που όλο ορμή / φωνές συνθήματα και πίστη / με τους ληστές της Δύσης / κινούσαν να τα βάλουν…». Ο «κύκλος της μεταπολίτευσης που… κλείνει» είναι πια στην καθημερινή ατζέντα των πολιτικών συζητήσεων. Κλείνει, όμως, πράγματι ή αναπαράγεται; Ποιοι κατά τη γνώμη σας θα ήταν οι πραγματικοί όροι και οι προϋποθέσεις που θα εξασφάλιζαν μια νέα αρχή;
Από τις παρέες της γενιάς του ’60 προήλθε τόσο το συστημικό όσο και το αντισυστημικό πολιτικό συγκρότημα της μεταπολιτευτικής περιόδου, από την «17η Νοέμβρη» έως και τις παρυφές της Ν.Δ… Πόσες φορές, άραγε, είπαμε ότι «κλείνει ο κύκλος της μεταπολίτευσης»; Με το Ειδικό Δικαστήριο για την υπόθεση Κοσκωτά, όταν πέθανε ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν μπήκε η Ελλάδα στην ΟΝΕ, όταν εξαρθρώθηκε η «17η Νοέμβρη», όταν πήραμε το euro και κάναμε τους Ολυμπιακούς, όταν ψηφίστηκε το Μεσοπρόθεσμο τον Ιούνιο του 2011 ή στις εκλογές του περασμένου Μαΐου όταν κατέρρευσε ο δικομματισμός; Έπρεπε να έρθει η κρίση χρέους και η πραγματική πτώχευση της χώρας για να καταλάβουμε πόσο δημοσιογραφικά κούφιες και πλαστές ήταν οι «διαισθήσεις» μας εκείνες. Και για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο το μέλλον της χώρας έγινε τόσο άδηλο, όσο δεν ήταν ούτε τον καιρό της χούντας… Το να μιλάς πια για τα αυτονόητα, για εξάλειψη της διαφθοράς και νοικοκύρεμα των οικονομικών του δημοσίου, για νέα πολιτικά πρόσωπα και σχήματα που έχει ανάγκη ο τόπος κι ένα σωρό άλλα, έχει καταντήσει αφόρητη κοινοτοπία.
Όσο όλα αυτά δεν γίνονται πολιτική πράξη με συνέπεια και διάρκεια θα παρατείνεται το βασανιστικό τέλος και η νέα αρχή θα παραμένει σε εκκρεμότητα.
Διαβάζω στο νέο σας βιβλίο τους στίχους: «Τους είδα εγώ στον ύπνο μου προχτές / τον Βενιζέλο με τον Μπακαλάκο / -Ελευθερίαν και Μούσας- / χορώ συμπεπλεγμένους / κάτω απ’ τα κυπαρίσσια της Σταδίου…». «Διανοούμενοι» που βολεύτηκαν στη θαλπωρή του μεταπολιτευτικού κύκλου ξιφουλκούν εκ νέου ενάντια στον πολιτικό-πολιτισμικό και ηθικό ξεπεσμό του κοινωνικού σώματος. Στο βαθμό που οι ίδιοι υπήρξαν οι «καλοφαγάδες» αυτού του συστήματος δεν θα έπρεπε να βγάζουν το σκασμό;
Θα έπρεπε να μη βολευτούν, τώρα δεν γίνεται… Η σιωπή τους θα ήταν εκκωφαντική. Σε πολλούς το βόλεμα τους προσφέρθηκε, κι έτσι «δικαιολογούνται» να μην έχουν ένοχη συνείδηση… Εξάλλου η κρατούσα ρητορική τρεις δεκαετίες τώρα ήταν σαν αυτή της διπλανής μας στήλης: γενναίο ξεσπάθωμα για τα συμφέροντα του λαού και του πολιτισμού του και ξεγύμνωμα των εχθρών του… Ας μην το ξεχνάμε, πρωτίστως αριστερούς διανοούμενους και καλλιτέχνες βόλευε το σύστημα ΠΑΣΟΚ τόσα χρόνια, ενισχύοντας έτσι το «αριστερό» του προφίλ… Του στοίχιζε ελάχιστα, την στιγμή που τις μεγάλες μπάζες έκαναν οι Τσοχατζοπουλέοι και οι συν αυτώ «εξαφανισμένοι» της λίστας Λαγκάρντ…
Διαβάζω από τη συλλογή σας και πάλι: «Ελλάδα Hellas της Νέας Εποχής / μια φαντασίωσις ήσουν νεωτερική / που σε ξεγέννησαν για δοκιμή / τρεις ναυαρχίδες…». Λένε πολλοί ότι η κρίση είναι ελληνικό φαινόμενο ή εν πάση περιπτώσει ότι εκδηλώνεται με μια ιδιαιτερότητα που δεν συναντάται αλλού. Ιδιαιτερότητα που έχει να κάνει με το γεγονός ότι ποτέ δεν καταφέραμε να αφομοιώσουμε τις ιδέες, τον χρόνο, την ιστορία και τον πολιτισμό της Ευρώπης…
Η κρίση είναι κρίση του παγκόσμιου σπεκουλαδόρικου καπιταλισμού που την πληρώνει ακριβότερα η χώρα με την περισσότερο σπεκουλαδόρικη πολιτική τάξη. Ναι, αν δεν είχαμε παπαγαλίσει, αλλά αφομοιώσει συνθέτοντάς τες με τις θετικές όψεις του δικού μας πολιτισμού, τις ιδέες, τον χρόνο, την ιστορία και τον πολιτισμό της Ευρώπης, θα υποφέραμε σίγουρα λιγότερο και θα είχαμε περισσότερες ελπίδες για μια ανάκαμψη με διάρκεια και μέλλον. Σε μας οι αξίες της Δύσης που προαναφέρατε, η νεωτερικότητα δηλαδή, ήταν περισσότερο μια φαντασίωση που υποδαύλιζαν οι πολιτικοί παρά ένα σοβαρό πολιτικό πρόταγμα με συνέπεια στην πράξη. Ιδού και τα πιο πρόσφατα παραδείγματα: ο Καραμανλής που ήρθε στην εξουσία με το νεωτερικό «όραμα» της «επανίδρυσης του Κράτους» και θα τα έβαζε με τους «νταβατζήδες» του συστήματος δεν ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, γι’ αυτό και μπορεί να κοιμάται ήσυχος στο σπιτάκι του…
Κι ο επόμενος που ήθελε με τα λεφτά που «υπήρχαν» να κάνει την Ελλάδα Δανία της Μεσογείου, δρέπει τώρα δάφνες αρχηγού… σοσιαλιστικής Διεθνούς(!) περιφερόμενος από συνεδρίου εις συνέδριον, κρύβοντάς μας ότι μόνο με μια γενναία σουρεαλιστική ανταλλαγή πληθυσμών θα μπορούσε τώρα πια να γίνει κάτι τέτοιο…
Γράφετε σ’ ένα ποίημά σας πως ο τόπος μοιάζει με νεκρό που τον θάψαν με το ρολόι του. Σε τι ωφελεί το μέτρημα του χρόνου έναν νεκρό; Μήπως είναι σαν αυτό που λένε οι μεταμφιεσμένοι σε διανοουμένους ότι η κρίση είναι… ευκαιρία; Όταν κοντά στα δύο εκατομμύρια νέων, το σύνολο σχεδόν της ελληνικής νεολαίας έχει κάνει αίτηση για να μεταναστεύσει – ποιος και πώς θα μετατρέψει τη συντριβή της χώρας σε ευκαιρία;
Ο θάνατος είναι ευκαιρία μόνο για όσους πιστεύουν στην ανάσταση. Και τέσσερις χιλιάδες χρόνια Ιστορίας αυτού του τόπου μας διδάσκουν ότι κάτι τέτοιο έγινε και ξανάγινε. Για να γίνει, όμως, σήμερα το ίδιο θα πρέπει οι νεκροί, η χρεοκοπημένη άρχουσα τάξη δηλαδή που αγωνίζεται απεγνωσμένα για τα προνόμιά της, να πεθάνουν πραγματικά. Δεν βλέπετε, όμως, πόσα ζόμπι εξακολουθούν να κυκλοφορούν ακόμη ανάμεσά μας; Το μέτρημα του χρόνου δεν γίνεται για το νεκρό, αλλά γι’ αυτόν που θα γεννηθεί από βαθιά κι από το μέσα του εαυτό.
Χωρίς τον οριστικό θάνατο της χρεοκοπημένης τάξης δεν θα μετρά ο χρόνος για καμιά ευκαιρία.
Στο ποίημά σας Τίτλοι τέλους όπου παρομοιάζετε την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας με κινηματογραφική παραγωγή, γράφετε: «Κομπάρσοι: / Εμείς / το μπάσταρδο του Μακρυγιάννη…». Η διάχυση της ρήσης Παγκάλου «όλοι μαζί τα φάγαμε» δημιούργησε συλλογική ενοχή σ’ ένα αρκετά ευρύ τμήμα της κοινωνίας. Η άμεση -ή έστω- έμμεση αποδοχή αυτού του αποφθέγματος, δεν απαλλάσσει τους πραγματικούς ενόχους;
Δεν τους απαλλάσσει διόλου. Το ερώτημα, ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, θα έβρισκε καλύτερη απάντηση αν αντί για «πραγματικούς» ενόχους, μιλούσαμε για «πρωταγωνιστές», για «ηθικούς αυτουργούς» και κακόζηλους «εμπνευστές» και, φυσικά, για «κομπάρσους»… Πρώτον, οι ευθύνες επιδέχονται διαβάθμιση, δεν εξισώνονται, δεύτερον και κυριότερον, και μόνο το ότι ψήφιζαν όσοι ψήφιζαν και ξαναψήφιζαν τους Πάγκαλους και τους Τσοχατζόπουλους τόσες δεκαετίες τώρα, δηλαδή η πλειοψηφία του ελληνικού λαού, και πρέπει και θα τους έκανε καλό να έχουν ενοχές… Το απελπιστικό θα ήταν αν δεν είχαν καθόλου…
Στο ποίημά σας Ο Μάκης Ψωμιάδης σε καφετέρια στα Σκόπια διαβάζω τους στίχους: «Τι σχέση έχει ο Γιωργάκης με το Μάκαρο; / στο σύστημά τους πάντα χάνει ο λαός / ενώ ποιος πόνταρε ποτέ στο Μάκη Μπόι κι έχασε;». Ο λαός έθεσε με τον τρόπο του πολύ έντονα το πρόβλημα της δημοκρατίας και της διαφθοράς του πολιτικού προσωπικού ζητώντας να φύγουν όλοι. Θεωρείτε ότι είχε απήχηση και επιρροή το μήνυμά του, ότι διαβάστηκε όπως έπρεπε από τις πολιτικές δυνάμεις ακόμη κι από εκείνες που ευαγγελίζονται την ανατροπή;
Το μήνυμά του και επιρροή είχε και απήχηση, αφού κατέρρευσε παταγωδώς ο δικομματισμός και, παράλληλα με την εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ, έφερε «με τα τσαρούχια» στο Κοινοβούλιο τη Χρυσή Αυγή. Για το αν «διαβάστηκε» όμως απ’ όλους σωστά, έχω επιφυλάξεις. Ο Αλέξης Τσίπρας, για παράδειγμα, δήλωσε: «Δεν φιλοδοξούμε, ούτε θέλουμε να είμαστε αντίγραφο ούτε της ΕΔΑ του 1958 ούτε του ΠΑΣΟΚ του 1981, διότι δεν είμαστε ούτε στο 1958 ούτε στο 1981». Η προσέγγιση όμως του νέου κόμματος της αλλαγής με τους πρώην κρατικο-συνδικαλιστές του βαθέως ΠΑΣΟΚ ή οι πλάτες που έκανε προσφάτως στους προνομιούχους υπαλλήλους της Βουλής για άλλα προδιαθέτουν…
