Χειραφέτηση και μετάβαση

«Σε ευθεία σχέση με τα κινήματα
η διαδρομή του ΣΥΡΙΖΑ»
Α. Τσίπρας, Εποχή, 23-9-2012

Τα κινήματα δεν γεννιούνται από μια μακρά διεργασία κάποιας πρωτοπορίας η κάποιων κομματικών οργάνων, αλλά από κάποια σημαντικά συμβάντα.
Μέχρι τώρα, μια πολιτική ή συνδικαλιστική «πρωτοπορία» συγκροτούσε και καθοδηγούσε οργανώσεις ή κινήματα, αλλά σε μια κοινωνία αμέτοχη και πολλές φορές απρόθυμη.
Στη δεκαετία του ’90, ιδιαίτερα μετά την παγκοσμιοποίηση, γεννιούνται τα κινήματα αντί-παγκοσμιοποίησης, και είναι πολιτικοποιημένα και χειραφετημένα σε σχέση με τα κόμματα. Η γέννησή τους είναι προϊόν «μιας διάχυτης κουλτούρας», με συγκεκριμένα κοινά στοιχεία: αντίληψη για την αδικία, την εκμετάλλευση, την ανεργία την οικονομική κρίση και το σπουδαιότερο, μη αποδοχή -πλέον– της υπάρχουσας κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης.
Έτσι, για παράδειγμα, η άρνηση υποταγής ή αποδοχής πολιτικών, μετατρέπεται σε εργαλείο κοινής χειραφέτησης. Η δε ύπαρξη άρνησης, αποτελεί την πιο αποτελεσματική έκφραση των κινημάτων, ως μια ανταγωνιστική υποκειμενικότητα, με κύριο στόχο τις διαδικασίες χειραφέτησης και το πέρασμα από τους αγώνες στην κοινωνική ηγεμονία.
Είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική χειραφέτηση αν οι δομές αντι-εξουσίας των εργαζομένων (συνδικάτα) δεν αναγνωρίσουν τα «κινήματα» ως μια νέα ανταγωνιστική υποκειμενικότητα, που λειτουργεί με αυτοοργάνωση, χωρίς ηγέτες, αλλά με την πίστη ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», μέσα από την καταστροφή της «κυριαρχίας» και της «αυθεντίας».
Η καταστροφή της κυριαρχίας πρέπει να είναι οργανωμένη, ώστε να συμβαδίζει με τη συγκρότηση νέων δημοκρατικών θεσμικών δομών βασισμένων στις σημερινές συνθήκες. Τόσο στο σοσιαλδημοκρατικό πείραμα –που εγκλωβίστηκε ανάμεσα στις συντεχνιακές εργατικές οργανώσεις και τις αυταπάτες της αυτοκυβέρνησης– όσο και στη σοβιετική εμπειρία, τα συμβούλια δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν ένα νέο μοντέλο αντιπροσώπευσης.
Σταδιακά, το πρόγραμμα της αυτοδιαχείρισης αντικαταστάθηκε από την ιδέα του σχεδιασμού, ο οποίος ήταν μηχανισμός διόρθωσης και μόνο της καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας και της αγοράς .
Έτσι, η αντιπροσώπευση δεν έμεινε στο επίπεδο της αστικής παράδοσης, αλλά υποβαθμίστηκε και κατάντησε μύθευμα δημαγωγικού ελέγχου και λαϊκίστικης συναίνεσης.
Η προσπάθεια χειραφέτησης του ΣΥΡΙΖΑ από αυτά τα μοντέλα αντιπροσώπευσης μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι χρειάζεται να επινοήσουμε νέες μορφές δημοκρατίας που θα υπερβαίνουν την αντιπροσώπευση: με την ανάπτυξη του μαζικού κινήματος και την ένταση της ταξικής πάλης.  
Είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός μιας «διαδικασίας μετάβασης» από την κορπορατιβίστικη λειτουργία του συνδικάτου που αγωνίζεται για την περιφρούρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και τη μισθολογική απώλεια, στην αποτελεσματική έκφραση των κινημάτων τα οποία δεν περιορίζονται μόνο στον κλασικό ανταγωνισμό κεφαλαίου-εργασίας. Εξάλλου, η απώλεια των προνομίων λειτουργεί ως ένας μοχλός στην πάλη των τάξεων, εξίσου σημαντικός με τη μισθολογική εκμετάλλευση. Έτσι, οι διαδικασίες χειραφέτησης από τον μισθό συμβάλλουν στην εκκίνηση μιας διαδικασίας μετασχηματισμού της κοινωνίας.
Από την άλλη, η άσκηση της αντι-εξουσίας οδηγεί στη συγκρότηση μιας ανταγωνιστικής υποκειμενικότητας, επαληθεύοντας το Γκραμσιανό πέρασμα από τους «αγώνες της πρωτοπορίας, στην κοινωνική ηγεμονία».
Το πρόβλημα της σχέσης κινημάτων και εξουσίας είναι ευρύτερο και βαθύτερο αλλά και αντιφατικό, και θα πρέπει να εξεταστεί στα πλαίσια της σημερινής κρίσης του καπιταλιστικού κράτους. Τα κινήματα όμως προωθούν νέους τρόπους ζωής, με στόχο την αντι-εξουσία των εργαζομένων μέσα από ένα σχέδιο, όπου το κόμμα-«λόμπι» θα γίνει κόμμα-«κίνημα».
Στην πορεία «μετάβασης» το ερώτημα που τίθεται είναι: πώς μπορεί να γίνει η μετάβαση από το κόμμα της πολιτικής δημοκρατίας στο κόμμα της πλουραλιστικής δημοκρατίας; της δημοκρατίας των πολλών (του πλήθους);
Το νέο πολιτικό υποκείμενο δεν θα είναι μια απλή εκλογική συμμαχία αλλά ούτε και ένα κλασικό κόμμα επικυριαρχίας «πρωτοποριών».
Θα χαρακτηρίζεται κύρια από την απευθείας διαμεσολάβηση στην κεντρική πολιτική σκηνή, χωρίς διαμεσολαβήσεις εσωτερικών μηχανισμών αντιπροσώπευσης.
Η πρωτοβουλία, αντικειμενικά, ανήκει στην κοινωνία, η οποία θα επιβάλει τον ριζικό μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα συλλογικό υποκείμενο το οποίο θα οικοδομήσει το νέο όραμα της κοινωνικής χειραφέτησης και του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Ο νέος πολιτικός φορέας θα είναι ο διαλεκτικός μετασχηματισμός του ΣΥΡΙΖΑ των συνιστωσών, σε κόμμα πλήθους μελών, με κινηματική λογική και λειτουργία, αλλά χωρίς να αθροίζει τα κινήματα, αλλά και ούτε να τα χρησιμοποιεί ως ιμάντες μεταβίβασης της κομματικής πολιτικής, όπως γίνεται με πολλά κινήματα ακόμα και σήμερα.
Η «μετάβαση» θα πρέπει να γίνει από ένα ριζοσπαστικό εξεγερτικό αίτημα πολιτικής χειραφέτησης και ένα σχέδιο αναγνώρισης της δύναμης των «κινημάτων».
Που σημαίνει ότι: το συνδικάτο μπορεί να είναι ισχυρά παρεμβατικό και διαχειριστικό, ενώ το κίνημα έχει την ικανότητα να αποδομεί το σύνολο των σχέσεων καταπίεσης και να προωθεί τη διαρκή αμφισβήτηση και την οικοδόμηση της ανατρεπτικής λογικής. Με κύριο στόχο τον μετασχηματισμό της κοινωνίας και την καταστροφή του διαχωρισμού της κυρίαρχης εξουσίας από την κοινωνία.
Η χειραφέτηση συνεπάγεται –κατά αρχήν- την κατάργηση αντιπροσώπων και αντιπροσωπευμένων, ως πρώτο βήμα για την κατάργηση του κράτους, ή της εξουσίας μηχανισμών.