Όλα ανάγονται στο μονοδιάστατο μήνυμα του Φρίντμαν: Τα πάντα άρχισαν να πηγαίνουν στραβά μετά το Νιου Ντιλ. Τότε ήταν που μια σειρά από χώρες, «συμπεριλαμβανομένης της δικής μου, λοξοδρόμησαν από τον ορθό δρόμο». Για να επανέλθουν οι κυβερνήσεις στη σωστή πορεία, ο Φρίντμαν παρουσίασε συστηματικά στο πιο δημοφιλές βιβλίο του, το Capitalism and Freedom, αυτό που θα γινόταν το βασικό εγχειρίδιο της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς και θα διαμόρφωνε στις ΗΠΑ το οικονομικό πρόγραμμα του νεοσυντηρητικού κινήματος.
Πρώτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να καταργήσουν όλους τους κανόνες και τις ρυθμίσεις που εμποδίζουν τη συσσώρευση κερδών. Δεύτερον, οφείλουν να πουλήσουν τη δημόσια περιουσία σε ιδιωτικές εταιρίες, ώστε να την εκμεταλλευτούν επικερδώς. Και, τρίτον, πρέπει να προβούν σε δραματικές περικοπές στη χρηματοδότηση των κοινωνικών προγραμμάτων. Στο πλαίσιο αυτής της τριπλής συνταγής για απορρύθμιση, ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές, ο Φρίντμαν επεξεργάστηκε ένα πλήθος επιμέρους λεπτομερειών. Αν είναι αναγκαίο να υπάρχουν φόροι, πρέπει να είναι χαμηλοί, ενώ πλούσιοι και φτωχοί πρέπει να φορολογούνται με βάση μια ενιαία φορολογική κλίμακα. Οι εταιρίες πρέπει να είναι ελεύθερες να πουλούν τα προϊόντα τους παντού στον κόσμο, ενώ οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να προστατεύουν τις εγχώριες βιομηχανίες ή την εγχώρια ιδιοκτησία. Όλες οι τιμές, συμπεριλαμβανομένης της τιμής της εργασίας, οφείλουν να καθορίζονται από την αγορά. Δεν πρέπει να υπάρχει κατώτατος μισθός. Ο Φρίντμαν ζητούσε να ιδιωτικοποιηθούν η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα ταχυδρομεία, τα συνταξιοδοτικά ταμεία, η παιδεία, ακόμα και τα εθνικά πάρκα. Εν ολίγοις, ζητούσε, χωρίς καμία αιδώ, την πλήρη κατάργηση του Νιου Ντιλ, αυτής της επισφαλούς ανακωχής ανάμεσα στο κράτος, στις εταιρίες και στις δυνάμεις της εργασίας, που είχε αποτρέψει τη λαϊκή εξέγερση μετά τη Μεγάλη Ύφεση. Όποια μέτρα προστασίας κι αν είχαν καταφέρει να κερδίσουν οι εργαζόμενοι, όποιες υπηρεσίες κι αν παρείχε το κράτος για να αμβλύνει τις αιχμές της αγοράς, η αντεπανάσταση της Σχολής του Σικάγου ήθελε να τα πάρει πίσω.
Και όχι μόνο… Ζητούσε πολύ περισσότερα: την ιδιοποίηση όλων όσα οι εργαζόμενοι και οι κυβερνήσεις είχαν καταφέρει να οικοδομήσουν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών της φρενήρους κατασκευής δημόσιων έργων. Ο Φρίντμαν παρότρυνε τις κυβερνήσεις να ξεπουλήσουν μια περιουσία που είχε δημιουργηθεί και είχε αποκτήσει αξία χάρη στις επενδύσεις και στην τεχνογνωσία του δημόσιου τομέα. Για τον Φρίντμαν, όλος αυτός ο κοινός πλούτος έπρεπε να μεταβιβαστεί σε ιδιωτικά χέρια, για λόγους αρχής.
Αν και πάντα συγκαλυμμένο με τη γλώσσα των μαθηματικών και της επιστήμης, το όραμα του Φρίντμαν ταυτιζόταν απόλυτα με τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών, που από τη φύση τους διψούν για τεράστιες νέες αγορές χωρίς ρυθμίσεις και κανονισμούς. Στο πρώτο στάδιο της καπιταλιστικής επέκτασης αυτή η αδηφάγα οικονομική μεγέθυνση βασίστηκε στην αποικιοκρατία: την «ανακάλυψη» νέων περιοχών και την υφαρπαγή της γης, ενώ ακολουθούσε η απόσπαση του πλούτου κάθε περιοχής χωρίς να δοθεί καμία αποζημίωση στους τοπικούς πληθυσμούς. Ο πόλεμος του Φρίντμαν εναντίον του «κράτους πρόνοιας» και της «μεγάλης κυβέρνησης» υποσχόταν μια νέα πηγή γρήγορου πλουτισμού, μόνο που αυτή τη φορά, αντί για νέες περιοχές, το καινούριο έδαφος που έπρεπε να κατακτηθεί ήταν το ίδιο το κράτος, με τις δημόσιες υπηρεσίες και την κρατική περιουσία να εκποιούνται με αντίτιμο πολύ μικρότερο της αξίας τους.
Και όχι μόνο… Ζητούσε πολύ περισσότερα: την ιδιοποίηση όλων όσα οι εργαζόμενοι και οι κυβερνήσεις είχαν καταφέρει να οικοδομήσουν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών της φρενήρους κατασκευής δημόσιων έργων. Ο Φρίντμαν παρότρυνε τις κυβερνήσεις να ξεπουλήσουν μια περιουσία που είχε δημιουργηθεί και είχε αποκτήσει αξία χάρη στις επενδύσεις και στην τεχνογνωσία του δημόσιου τομέα. Για τον Φρίντμαν, όλος αυτός ο κοινός πλούτος έπρεπε να μεταβιβαστεί σε ιδιωτικά χέρια, για λόγους αρχής.
Αν και πάντα συγκαλυμμένο με τη γλώσσα των μαθηματικών και της επιστήμης, το όραμα του Φρίντμαν ταυτιζόταν απόλυτα με τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών, που από τη φύση τους διψούν για τεράστιες νέες αγορές χωρίς ρυθμίσεις και κανονισμούς. Στο πρώτο στάδιο της καπιταλιστικής επέκτασης αυτή η αδηφάγα οικονομική μεγέθυνση βασίστηκε στην αποικιοκρατία: την «ανακάλυψη» νέων περιοχών και την υφαρπαγή της γης, ενώ ακολουθούσε η απόσπαση του πλούτου κάθε περιοχής χωρίς να δοθεί καμία αποζημίωση στους τοπικούς πληθυσμούς. Ο πόλεμος του Φρίντμαν εναντίον του «κράτους πρόνοιας» και της «μεγάλης κυβέρνησης» υποσχόταν μια νέα πηγή γρήγορου πλουτισμού, μόνο που αυτή τη φορά, αντί για νέες περιοχές, το καινούριο έδαφος που έπρεπε να κατακτηθεί ήταν το ίδιο το κράτος, με τις δημόσιες υπηρεσίες και την κρατική περιουσία να εκποιούνται με αντίτιμο πολύ μικρότερο της αξίας τους.
Μετάφραση: Άγγελος Φιλιππάτος
Naomi Klein, Το Δόγμα του Σοκ. Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής, εκδ. «Α.Α. Λιβάνη», Αθήνα, χ.χ. έκδ.
Σχόλια
