Του Γιάννη Φερτάκη
Άρχισα πρόσφατα να ξαναδιαβάζω την Χαμένη Άνοιξη· κάτι λόγω του τίτλου, κάτι για να δω πώς διαβάζεται ο Τσίρκας μετά από 35 χρόνια. Για όσους δεν το έχουν διαβάσει ή δεν το θυμούνται, η υπόθεση εκτυλίσσεται στην Αθήνα το 1965, όπου επιστρέφει ο κεντρικός ήρωας, ο Αντρέας, μετά από πολλά χρόνια εξορίας στις Ανατολικές χώρες. Τον παρακολουθούμε να προσπαθεί να οργανώσει τη ζωή του στην πατρίδα, με φόντο τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, την κυβέρνηση Παπανδρέου, τις συνωμοσίες του παλατιού, την αποστασία και τη δικτατορία που εμφανώς πλησιάζει.
Στις πρώτες κιόλας σελίδες, ο Αντρέας είναι από σύμπτωση καλεσμένος σε ένα πάρτυ στο Κολωνάκι, που το διοργανώνουν μια παρέα αλλοδαπών, μεταξύ των οποίων και κάποιοι Άγγλοι και Αμερικάνοι «υπάλληλοι» των εδώ πρεσβειών, καταλαβαίνετε. Εκεί αρχίζει πολιτική συζήτηση, όπου οι εν λόγω Αμερικανοί είναι πυρ και μανία εναντίον του Παπανδρέου αλλά και του Μακαρίου επίσης. Είναι μάλιστα -για σκέψου!- και φανατικοί τουρκόφιλοι. Διαβάζω:
«Ο Παπανδρέου στηρίζει τον Μακάριο που θα κάνει στάχτη τον πολιτισμό μας για να μείνει πρόεδρος, υπερθεμάτισε ο Μπέρτι. Η μεγαλομανία του είναι άβυσσος. Έβαψε τα χέρια του, αυτός ο κληρικός, στο αίμα αθώων κι έχει ορκιστεί να εξοντώσει τον τουρκικό πληθυσμό της Κύπρου».
– Ουπς, για στάσου μια στιγμή – λέει μια φωνή μέσα μου. Τα επιχειρήματα αυτά για το Μακάριο και το Κυπριακό, κάπου τα ’χω ξανακούσει.
– Εντάξει μωρέ, της απαντάω. Θα θυμάσαι καμιά παλιά αντικομμουνιστική-αντιμακαριακή ρητορεία, κανένα άρθρο του ΕΛΙΑΜΕΠ ή κάτι τέτοιο.
– Όχι, όχι – επιμένει η φωνή. Είναι πιο πρόσφατα, για ψάξ’το.
Εύκολο. Λάπτοπ, γκουγκλ, κλικ-κλικ.
Αποτέλεσμα 1: RedNotebook: Ο ΣΥΡΙΖΑ και το Κυπριακό: Ένα κείμενο θέσεων και προτάσεων, των Σπύρου Απέργη και Νάσου Θεοδωρίδη. Απόσπασμα: «Θυμίζουμε τη ρατσιστική (στα όρια της εθνοκάθαρσης, καθώς 25.000 Τ/Κ αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους) και απάνθρωπη πολιτική των Μακαρίου, Γιωρκάτζη, Κληρίδη σε βάρος των Τουρκοκυπρίων την περίοδο 1964-1974».
Αποτέλεσμα 2: RedNotebook: Λίγα λόγια για την Κύπρο και την Αριστερά των Σίας Αναγνωστοπούλου και Αδάμου Ζαχαριάδη. Απόσπασμα: «Αναρωτιόμαστε, άραγε, τι κλίμα δημιουργούσαν όχι μόνο εναντίον της τουρκοκυπριακής κοινότητας αλλά και εναντίον της ίδιας της δημοκρατίας στη χώρα δηλώσεις όπως αυτή του Μακάριου, στις 4 Σεπτεμβρίου του 1962, ότι “μέχρις ότου η μικρή τουρκική κοινότητα, που αποτελεί μέρος της τουρκικής φυλής, του τρομερού εχθρού του ελληνισμού, εξουδετερωθεί, το καθήκον προς τους ήρωες της ΕΟΚΑ δεν μπορεί να θεωρηθεί λήξαν”».
Αποτέλεσμα 3:…
– Εντάξει, φτάνει, με διακόπτει η φωνή. Δεν έχουμε και πολύ χώρο. Αρκούν αυτά για να βγάλουμε συμπεράσματα για τον λόγο μερικών αριστερών σήμερα.
– Εννοείς δηλαδή ότι αυτά που ο Τσίρκας βάζει στο στόμα αμερικανών πρακτόρων τις δεκαετίες του ’60 και ’70, τώρα τα λένε Έλληνες αριστεροί; – λέω στη φωνή. Μήπως το πας μακριά;
– Δεν μιλάω για πρακτοριλίκια και δεν κρίνω κίνητρα, απαντάει. Από την άλλη, κάποιο πουλάκι μου είπε πως αυτή η δήλωση του Μακαρίου δεν έγινε ποτέ. Αλλά για διάβασε λίγο πιο κάτω στο βιβλίο, να δούμε τι απαντάει σ’ αυτά ο ίδιος ο Τσίρκας, μέσω το βασικού του ήρωα.
«Μια στιγμή, ακούστηκε πάλι ο Αντρέας. Ο Μακάριος δεν είχε ποτέ την πρόθεση να εκτοπίσει τους Τουρκοκυπρίους από την πατρίδα τους, ούτε να παραδώσει το νησί του στα Σοβιέτ. Έχει όμως ένα πολιτικό στόχο: την Αυτοδιάθεση. Με ποιο δικαίωμα τον αποδοκιμάζουμε. Επειδή ζητά για τους Έλληνες της Κύπρου το δικαίωμα να κυβερνούν σύμφωνα με τον δημοκρατικό κανόνα της πλειοψηφίας; Υπάρχουν μειονότητες και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά αυτό δεν δημιουργεί δικαίωμα για τη διχοτόμησή τους. Γιατί αυτή τη θέση πρότεινε ο αξιότιμος κ. Τζόνσον».
– Ο Τσίρκας απηχεί προφανώς το κοινό αίσθημα των αριστερών της εποχής, μου λέει η φωνή, γιατί χιλιάδες αριστεροί συμμετείχαν τότε στα συλλαλητήρια για το Κυπριακό. Τι είναι αυτά που λένε οι άλλοι τώρα;
– Οι Αναγνωστοπούλου-Ζαχαριάδης αλλά και άλλοι, απαντάω, υποστηρίζουν πως ο αγώνας για Ένωση ήταν μια παγίδα της Δεξιάς στην οποία έπεσε η Αριστερά, εν μέρει για «ξεκάρφωμα» – δηλαδή για να αποσείσει από πάνω της τις κατηγορίες περί «εθνικής προδοσίας».
– Δηλαδή και ο Ρίτσος που έγραψε το ποίημα Αποχαιρετισμός για τον Αυξεντίου το 1957, το έκανε για «ξεκάρφωμα» και όχι απηχώντας το κοινό αίσθημα; Λοιπόν, άκου, ανεβάζει ένταση η φωνή. Έστω ότι είσαι ένας αριστερός, αγνός, αλλά λίγο αδαής στα ιστορικά και τα διεθνή – και θέλεις να καταλάβεις ποιος έχει δίκιο. Από τη μια μεριά, λοιπόν, έχεις τον Τσίρκα, τον Ρίτσο, τον Μίκη, τον Ηλία Ηλιού, τον Γλέζο και από την άλλη την κυρία Σία και τον κύριο Νάσο. Ποιον θα επέλεγες ως γνήσιο εκφραστή της Αριστεράς;
– Αυτοί που ανέφερες είναι καλλιτέχνες και πολιτικοί -του αντιλέγω- και μπορεί να τους επηρεάζει το συναίσθημα ή η πολιτική σκοπιμότητα. Οι άλλοι είναι επιστήμονες και ως μαρξιστές αναλύουν την πραγματικότητα ψυχρά, υπό την οπτική γωνία της πάλης των τάξεων. Μπορεί γι’ αυτό να οδηγούνται σε άλλα συμπεράσματα.
– Σύμφωνοι, βρε παιδί μου, καλά κάνουν. Αλλά έχω παρατηρήσει ένα περίεργο πράγμα: Όλες αυτές οι ιστορικές αναλύσεις με γνώμονα την «πάλη των τάξεων», όταν αφορούν τα εθνικά μας θέματα, πάντα καταλήγουν πως δίκιο έχουν οι «άλλοι»: στο Κυπριακό οι Τουρκοκύπριοι, στα ελληνοτουρκικά η Τουρκία, στο Μακεδονικό τα Σκόπια, για να μη μιλήσουμε για την ελληνική μειονότητα στην Αλβανία. Άσε που, εσχάτως, υπάρχει και μια διάχυτη ιστορική συμπάθεια για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βρε μήπως η Τουρκία είναι η ηγετική δύναμη του παγκόσμιου προλεταριάτου και δεν το έχουμε καταλάβει; Το επιεικέστερο, λοιπόν, που μπορώ να σκεφτώ γι’ αυτούς τους «μαρξιστές» είναι πως είναι «χαμένοι στη μετάφραση».
– Έλα, αρχίζεις να εθνικίζεις τώρα…
– Μακριά από μένα, αλλά να σου κάνω μια ερώτηση; Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ποιοι είναι η βασικοί προστάτες της Τουρκίας στην περιοχή;
– Αναμφισβήτητα οι Αμερικανοί και φυσικά οι φίλοι τους οι Άγγλοι.
– Ποιοι ήταν πίσω από τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, ποιοι στήριξαν τη χούντα που έκανε το πραξικόπημα, ποιοι ενθάρρυναν την Τουρκία να εισβάλει στο νησί, ποιοι ήταν πίσω από το Σχέδιο Ανάν, ποιοι πιέζουν αφόρητα για λύση τώρα, που και οι δυο χώρες είναι γονατισμένες;
– Οι ίδιοι.
– Ε, δεν είναι λοιπόν τουλάχιστον περίεργο, όλες αυτές οι «ταξικές αναλύσεις» να καταλήγουν πάντα σε ευνοϊκή στάση στις αμερικανικές και διεθνείς πιέσεις;
– Πάντως οι Αναγνωστοπούλου-Ζαχαριάδης τελειώνουν το άρθρο τους συνιστώντας στην Αριστερά να θυμάται πάντα πως στην Κύπρο, εκτός από κοινότητες, υπάρχουν και τάξεις. Για σένα θα το λένε.
– Απάντησέ τους, τότε, ότι κι αυτοί θα πρέπει να θυμούνται πάντα πως εκτός από ταξικοί αγωνιστές υπάρχουν και οι απλοί άνθρωποι που σκέφτονται με τον κοινό νου…
